Biết chị qua các phương tiện thông tin đại chúng và đã trực tiếp gặp, làm việc với chị trong hội áo dài Huế, cũng như nhiều người, tôi cũng rất ấn tượng về chị, người phụ nữ lịch thiệp, duyên dáng và đầy trí tuệ cùng giọng Huế rất đặc thù, trầm ấm vô cùng. Không chỉ là một nhà giáo dục tầm cỡ, chị được nhiều người biết đến còn vì rất xuất sắc trong lĩnh vực ngoại giao.
Bà Tôn Nữ Thị Ninh. Ảnh: Internet
Sinh ở Huế, năm 3 tuổi chị theo gia đình sang Pháp và sau đó lại cùng gia đình trở về Sài Gòn, học trung học tại Trường Marie Curie. Năm 1964, chị đi du học và tốt nghiệp đại học Sorbon (Pháp), đại học Cambridge (Anh). Chị đã bộc lộ năng lực ngoại giao khi tham gia hoạt động với Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam trong vai trò là người trợ giúp vòng ngoài cho Phái đoàn đàm phán của Việt Nam tại Paris những năm 1968 – 1972 và một số lần là phiên dịch tiếng Anh trong các cuộc tiếp xúc không chính thức cho Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình.
Năm 1972, chị quyết định rời Pháp về nước theo tiếng gọi của Mặt trận giải phóng dân tộc. Theo chị, "việc đó được quyết định vô cùng tự nhiên, không có bất cứ dằn vặt, toan tính nào". Chị đến với ngành ngoại giao rất cơ duyên. Vào năm 1975, tình cờ gặp Trưởng ban Đối ngoại Trung ương Đảng là ông Xuân Thủy - người đã từng biết chị trong thời gian hội nghị Paris và theo lời khuyên của ông, chị về làm việc tại Ban Đối ngoại Trung ương. Với chị, đó là thách thức. “... tôi chưa bao giờ được đào tạo để làm ngoại giao nên lời mời ra làm công tác ngoại giao đối với tôi là một thử thách rất mới”.
Chị đã công tác trong ngành hơn 20 năm, rất thành công trong sự nghiệp này và trở thành chiếc cầu nối thế giới và đất nước Việt Nam. Bắt đầu bằng công việc phiên dịch cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông Xuân Thủy, ông Nguyễn Cơ Thạch... khá thành công. Ông Jean -Pierre Debris, khi nghe chị dịch cho Tổng thống Pháp François Mitterrand trong chuyến thăm Việt Nam năm 1993, đã ví chị như người thợ kim hoàn lành nghề. Về sau, chị trở thành đại sứ ở ba nước: Bỉ, Hà Lan, Luxembourg và Liên minh châu Âu (EU). Chị từng giữ cương vị là người đứng đầu đại diện của phái đoàn Việt Nam ở Liên minh châu Âu tại Brussel (Bỉ) .
Cương vị gần đây nhất của chị là Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội. Trên cương vị đó, nữ đại sứ đã có một số những phản bác tương đối mạnh mẽ trước một số cáo buộc về vấn đề nhân quyền từ phía Hoa Kỳ và Quốc hội Hoa Kỳ. Với Tôn Nữ Thị Ninh, hoạt động ngoại giao chính là “tiếp thị hình ảnh cho đất nước”. Tại các diễn đàn quốc tế, chị luôn khiến mọi người lắng nghe, kể cả những nước không đồng quan điểm với Việt Nam cũng rất nể vì những lời lẽ sắc sảo của chị. Và nhiều người khá bất ngờ vì sự cương quyết, thẳng thừng trong các tranh luận khác với vẻ ngoài dịu dàng, kín đáo đầy chất Huế của chị.
Vừa qua, chị đã chia sẻ những bài học kinh nghiệm của bản thân trong phát huy thế mạnh của nhà ngoại giao nữ. Theo chị, trong ngoại giao phải biết vận dụng bài học "cương" - không bao giờ được quên mình đang là đại diện cho Việt Nam. Đây là điểm tối quan trọng vì nếu quên sẽ rất dễ phạm sai lầm. Điều mà chị luôn tâm niệm là trong mọi tình huống, người làm công tác đối ngoại phải luôn bình tĩnh bên trong và mềm mại bên ngoài. Cảm xúc bộc lộ không đúng lúc sẽ đẩy bản thân vào thế yếu. Vẻ mặt của người làm đối ngoại phải luôn hết sức tự nhiên. “Tự nhiên không có nghĩa là vô tư. Đừng nhầm lẫn tự nhiên với vô tư. Người làm đối ngoại phải biết dung hòa khái niệm này để sao cho bản thân hành động có ý thức mà không cứng nhắc, rất tự nhiên mà không thành vô tư, vô ý - đó chính là sự tự nhiên có ý thức”...
Nhà ngoại giao gốc Huế, người phụ nữ đặc biệt đã có tên trong Bảo tàng Phụ nữ Việt, niềm tự hào và là tài sản quý báu của quốc gia. Chị đã được Nhà nước ta tặng Huân chương Lao động hạng Nhất và được nhận Huân chương Bắc đẩu Bội tinh (Pháp trao tặng).
Chị là thành viên sáng lập, đồng thời là Chủ tịch Hội áo dài Huế. Theo chị, “Tà áo dài truyền thống là di sản văn hóa dân tộc và là di sản sống. Hội áo dài sẽ xây dựng nhận thức đúng về tà áo dài và giá trị văn hóa của nó, nhằm đưa tà áo dài vào cuộc sống bằng những hoạt động xã hội và từ thiện. Sẽ tổ chức các hoạt động tôn vinh tà áo dài cũng như hình thành ý thức bảo tồn, gìn giữ và ứng xử đúng đối với giá trị di sản này. Và sẽ tiến tới tổ chức các hoạt động quảng bá tà áo dài ra nước ngoài bằng nhiều hình thức khác nhau”.
Hôm nay, dù đã bước vào tuổi 70, nhưng vẫn phong độ ấy, chị vẫn có mặt ở nhiều diễn đàn lớn và các cuộc phỏng vấn từ các báo đài có tiếng. Hiện nay, chị là Phó Chủ tịch Ủy ban Hòa bình Việt Nam. Chị vẫn luôn mong muốn truyền lửa tri thức và văn hóa đến giới trẻ.
Nguyên Anh