Chừng như hiểu ý là tôi đang nhớ những món quê nhà nên bạn nhắn tin gửi cho tôi cái ảnh hỏi: "Có cảm hứng chi khôn?". Thằng ni tệ thiệt. Trời đang nóng khét lẹt gần 40 độ C như rứa mà lại gửi ảnh cái cối, cái chày có thêm màu đỏ của giã ớt chín vừa mới giã xong đang nằm trong lòng cối ở làng. Nhìn cái ảnh tôi lại càng thêm nóng, mồ hôi tứa ra ròng ròng nhưng thực tình là cái ảnh của bạn đã làm tôi xúc động.
Làng tôi, mỗi xóm đều có vài ba cái cối làm bằng đá tổ ong hoặc đá mịn. Tất nhiên, những cái cối này phải được mua từ vùng núi về. Cái cối để nghiêng bên một góc cây cổ thụ, bên cạnh dựng hai cái chày bằng gỗ tốt ở thân cây. Ở xóm Kế của tôi có cái cối nhà ôn Thủy đầu xóm, cối nhà chú Thể, cối nhà ôn Tời hay cối nhà chú Phương. Nhà tôi không có cối nên ba mạ thường mang ớt chín đi giã chủ yếu ở nhà ôn Tời cạnh nhà, thỉnh thoảng cũng giã ớt nhà ôn Thủy...
Bởi cối không phải nhà mô cũng có nên đến mùa ớt chín thì mấy gia đình trong xóm phải luân phiên nhau mà giã. Thường thì thời gian giã ớt từ khoảng 10 giờ trưa đến tầm 3 giờ chiều. Đó là thời gian trời nắng to, ớt chín tươi giã xong một lần phải đem phơi cho khô mới đem giã tiếp. Phải giã như thế 3, 4 lượt mới có được ớt bột cho vô bì sáng mai mang ra chợ bán hoặc trữ trong hũ ăn dần. Có nhiều lúc bận việc, giã cho dập trái ớt xong phơi khô khi mô có thời gian mới giã tiếp.
Giã ớt là công việc quá nặng nhọc, phải có sức khỏe, phải giỏi chịu đựng mới làm được. Khi giã ớt phải hạn chế nói cười không thì ớt bay vô miệng sẽ gây sặc. Dù đã trang bị khăn bịt mặt, nhưng hơi ớt cay vẫn bắn vào mắt vào mũi nên khi giã ớt ai nấy nước mắt chảy ròng, hắt hơi liên tục. Mà không chỉ người trực tiếp giã ớt mới bị hắt hơi, gió mang hơi cay của ớt bay ra chung quanh, nên mấy đứa con nít đứng chơi gần chỗ giã ớt cũng bị ảnh hưởng mà hắt hơi liên tục...
Mùa ớt chín tới lại đúng vào những ngày nắng nóng, khi đó mùa gặt lúa cũng đang cận kề nên phải tranh thủ hái ớt nhanh, mang đi giã không thì ớt chín quá sẽ rụng hoặc lỡ gặp một cơn mưa lớn bất chừng thì ớt sẽ bị hư hết. Trời có nóng đến mấy chục độ đi nữa, thì buổi trưa vắng tiếng chày cứ đều đặn "thình thịch, thình thịch" theo nhịp tay của chồng, của vợ. Bây chừ nhìn tấm ảnh của bạn chụp cái cối, cái chày giã ớt tôi lại nhớ ba, nhớ mạ.
Có lẽ vì quen với cái vị cay của ớt từ nhỏ qua mấy cái cối ớt đỏ rực trong nắng hạ như thế nên tôi đã trở thành một “tín đồ” của vị cay trái ớt. Mà không chỉ riêng tôi, nhiều người Huế ăn cay rất giỏi cũng bởi vì họ đã được làm quen với hương vị cay nồng của những cối ớt mùa hè...
Phi Tân