Tôi nhờ chú em ở làng chụp vài bức ảnh về những con mội chảy từ độn cát xuống xóm làng quê tôi. Đó là những con nước trong vắt, mát rượi nhất của tuổi thơ làng quê một thuở. Chú em chỉ chụp được tấm ảnh một cái giếng nước trong, nhưng tôi có thể chắc chắn, chủ nhà đã khôn khéo xây dựng cái giếng này trên nguồn mội xưa, bởi chỉ có nước mội mới trong veo đến thế...
Nhắm mắt lại, tôi vẫn còn nhớ con đường dẫn lên mội Ong của xóm. Đó là con đường nhỏ ngoằn ngoèo mọc đầy cỏ gà và hai bên là những bụi tre cán giáo, những cây phi lao già. Tên mội Ong có cách giải thích, rằng nơi đó vốn mát mẻ nên loài ong thích về làm tổ nhưng tôi lại nghiêng về cách giải thích thứ hai đó là mội được các bậc tiền bối của làng xây dựng bằng các tảng đá tổ ong chung quanh và ngay giữa lòng mội có đến 4 tảng đá núi to, khá bằng phẳng để người dân giặt giũ quanh năm.
Mội Ong là con mội to nhất làng, đẹp nhất làng và tất nhiên có đông người đến tắm, giặt đông nhất làng. Ngay trên đầu mội Ong có một cây sanh cổ thụ tỏa bóng gần như bao trùm cả dòng nước. Vì thế, buổi sáng, trưa đứng bóng hay nắng ngả về chiều mội Ong đều mát. Rồi trên đầu mội còn có những cây khoai mài, thỉnh thoảng có ai đó vác mai lên đào được mấy củ to, trắng. Đó là một loại củ đặc sản của độn cát quê tôi...
Khi còn bé tẻo teo, tôi được đi mội Ong tắm mỗi lần mạ mang quần áo cả nhà đi giặt. Lớn lên mấy tuổi, đám trẻ con xóm Kế chúng tôi mỗi ngày tắm mội Ong hai ba bận. Dòng nước mội Ong mát lành là thế nên nay ở đầu nguồn con khe của mội Ong là những khu vườn quanh năm cây trái xanh tươi. Có cả mảnh ruộng hoang gần mội mọc đầy những cây nắp ấm, thường mở lá vào ban đêm để cho côn trùng bay vào làm thức ăn và cả những bờ rau ngổ thơm thật dễ chịu. Mảnh ruộng hoang đó còn là nơi trú ngụ của loài cá lia thia mà đám trẻ con chúng tôi thường bắt về thả vô chai nuôi rồi cho chúng đá nhau...
Sẽ có người thắc mắc rằng dòng nước mội khác với ao, hồ hay khe suối thế nào? Mội được bắt nguồn từ những mạch nước ngầm mà dân quê tôi gọi nôm na là những lỗ phun hay lỗ mội. Nước từ trong lòng đất tích tụ từ bao đời cứ phun trào quanh năm suốt tháng. Vì thế mội không bao giờ cạn nước, mùa hè nước mát và mùa đông thì nước ấm... Nước mội chảy liên tục nên sạch. Dân quê tôi có rất nhiều nhà gánh nước mội Ong để ăn uống hàng ngày. Đặc biệt, nấu chè xanh bằng nước mội thì nước xanh và ngon hơn...
Mới đây về dự lễ khánh thành nhà thờ họ Lê, tôi mừng rỡ khi thấy ngay bên cạnh con đường dẫn vô nhà thờ họ tôi vẫn còn con khe nhỏ bắt nguồn từ một mội nước chảy trong veo. Tôi lại nhớ đến nhà ngoại tôi có một cái giếng cũng được xây ngay trên những lỗ mội. Nước của giếng nhà ngoại trong và mát, chảy tràn lên cả sân giếng mát rượi...
Phi Tân