Bỏ qua ngữ nghĩa của câu chữ thông thường để nhìn vào các con số cụ thể, có thể thấy ngay tính vấn đề trong lĩnh vực hoạt động này.
Theo báo cáo của Sở Xây dựng thì việc khai thác đã được triển khai theo quy hoạch, các đơn vị đã tiến hành lập thủ tục cấp phép khai thác theo quy định trên tổng số 46 bãi bồi, 5 đoạn sông, 5 điểm khai thác cát nội đồng và 58 bãi tập kết cát, sỏi. Có thể xem đây như một “hồ sơ” phục vụ công tác quản lý với những con số cụ thể, điểm, diện cụ thể. Cũng theo báo cáo của Sở Xây dựng, hoạt động khai thác đã dần đi vào ổn định với việc tuân thủ phạm vi được cắm mốc từ phía các đơn vị trúng thầu; tránh được tình trạng ảnh hưởng đến cảnh quan môi trường, quan trọng hơn là đối với hai bên bờ sông Hương.
Tuy nhiên trên thực tế, việc khai thác và tập kết, mua bán vận chuyển cát sạn trên địa bàn tỉnh trong một thời gian dài vẫn chưa thật sự được chấn chỉnh. Các cuộc kiểm tra định kỳ và đột xuất đã và vẫn được thực hiện; 26 trường hợp với 29 cá nhân có hành vi khai thác trái phép với tổng số tiền phạt là 124 triệu đồng đã bị Sở Tài nguyên môi trường ra quyết định xử phạt, trong 5 tháng đầu năm. Và chính quyền các cấp và các cơ quan báo chí vẫn nhận được đơn thư, phản ảnh của người dân qua email, đường dây nóng về những bức xúc của họ qua diễn tiến của các hành vi khai thác trái phép, ảnh hưởng đến lòng sông, dòng chảy, vùng ven biển và đất đai thổ nhưỡng tại một số địa bàn dân cư. Và ở đâu đó, như ở vùng ven sông Bồ, thuộc xã Phong Sơn (Phong Điền) hay vùng Hương Vân (Hương Trà), người dân vẫn phải ngày đêm thay phiên nhau canh gác; thậm chí phải dùng đến biện pháp dùng kẻng, ná cao su để làm phương tiện đánh động, cảnh cáo các nhóm người trên các phương tiện khai thác trái phép. Người dân vẫn đang có thấp thỏm kép khi lo nhà cửa bị trôi cuốn khi kè sông có nguy cơ sạt lở do vẫn bị khai thác trái phép, lo bị người xấu manh động, đe dọa và có những biểu hiện, hành vi để dằn mặt và chống trả những người ngăn cản, ảnh hưởng đến an ninh trật tự trong các khu vực dân cư.
Địa bàn diễn ra thường tại các khu vực giáp ranh, nơi chưa có sự phối hợp quản lý và ngay trong công tác này cũng chưa có mối liên kết, phối hợp đồng bộ; thiếu một cơ chế chế tài đủ lực để răn đe là những nguyên nhân dẫn đến tình trạng có phần lộn xộn trong khai thác, quản lý bến, bãi tập kết vật liệu xây dựng cát, sỏi trên địa bàn tỉnh. Mặt khác, tính thủ công, nhỏ lẻ, thiếu tổ chức, người lao động trên các tàu thuyền hút cát thì làm công nhật theo kiểu được ngày nào hay ngày đó cũng là yếu tố tác động tiêu cực đến hoạt động này. Trong khi đó, một chính sách hỗ trợ người dân để đưa vào khai thác tập trung vẫn chưa được thực hiện. Có lẽ vì những lý do này mà nhẽ ra thay vì quản lý và hướng hoạt động này đi đúng vào quỹ đạo của nó, nhiều khi chính quyền sở tại lại phải thực hiện các biện pháp đối phó. Nhiều khi nhẽ ra chúng ta phải quản lý tốt để ngăn chặn thì lại phải dùng biện pháp ngăn chặn để quản lý theo kiểu từ chủ động chuyển sang bị động.
Rà soát cơ chế phối hợp giữa các địa phương, các cơ quan có trách nhiệm; xây dựng kế hoạch cụ thể trong tuần tra, xử lý nghiêm kèm theo các biện pháp cứng rắn như thu hồi giấy phép, khởi tố đối với những hành vi chống đối theo quy định của pháp luật... là những biện pháp để chấn chỉnh mạnh mẽ hoạt động này theo chỉ đạo của Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Phan Ngọc Thọ.
Nguyễn Lê An