Người phụ nữ bất chấp tai ương ấy đã ra đi

Đối với tôi, chị Bội Trâm là một phụ nữ vĩ đại, người phụ nữ đã bất chấp tai ương để tạo dựng hạnh phúc của riêng mình. 79 tuổi đời chị đầy đắng cay đau khổ, tất cả chỉ vì chị đã gắn đời mình với Phùng Quán, một văn nhân nổi tiếng truân chuyên. Chị kể: “Anh chị bằng tuổi nhau, cùng sinh năm 1932. Năm 23 tuổi, chị gặp anh Quán. Anh ấy quen với em trai chị - nhạc sĩ Vũ Hướng, hồi đó anh đóng quân ở Cửa Đông rồi sau chuyển về số 4-Lý Nam Đế, hay qua lại nhà chị số 3-Hàng Cân và được cha mẹ chị thương như con trong nhà.

 

Các con chị sau này thường hỏi: Mẹ yêu cha vì cha đẹp trai hay vì cha làm thơ hay?. Có lẽ chị yêu anh ấy vì yêu thơ. Thơ anh Quán hợp với cái tạng của chị: Yêu ai cứ bảo rằng yêu/ Ghét ai cứ bảo rằng ghét/ Dù ai cầm dao dọa giết/ Cũng không nói ghét thành yêu…. Chị yêu anh lúc mà cuộc đời anh cơ cực đau khổ nhất. Anh là “phần tử Nhân văn Giai phẩm”, dù có tác phẩm Vượt Côn Đảo được giải thưởng, tiếng tăm lừng lẫy vẫn bị đuổi khỏi quân đội, khai trừ khỏi Hội Nhà văn, không người thân, bạn bè xa lánh vì sợ liên luỵ, không nhà cửa, không có nghề để sinh sống, không lương (chỉ được Hội Nhà văn trợ cấp mỗi tháng 25 đồng chỉ đủ để ăn cơm “đầu ghế”, bây giờ gọi là cơm bụi), anh muốn về Quảng Bình sống để được câu cá trên sông Nhật Lệ. Chị Bội Trâm lúc đó là cô gái Hà Thành sinh ra trong một gia đình gia giáo, lại là giáo viên dạy văn của một trường danh giá - Trường Chu Văn An.

 

Vũ Bội Trâm bên tủ sách Phùng Quán. Ảnh: Tapchisonghuong.com

 

Chị yêu Phùng Quán, gia đình không đồng ý. Mẹ bảo: “Lấy chồng như thế thì thà nhảy xuống giếng cho xong”. Chị kể: “Chị đã nói với bố mẹ rằng: Con đã yêu anh Quán nên con không thể yêu người khác nữa. Nếu bố mẹ không cho con lấy, con xin vâng lời, nhưng con sẽ không lấy người đàn ông nào khác nữa”. Nhà trường thì kiểm điểm lên kiểm điểm xuống vì kết hôn với “bọn Nhân văn Gia phẩm”…Nhưng chị đã quyết đến với anh, chị muốn lấy tình yêu của mình để che chở cho trái tim đau khổ cô đơn “tứ cô vô thân” của anh. Cả đời chị chỉ có một người yêu duy nhất: Đó là Phùng Quán ! Chị kể với tôi: “Nhiều lúc chị sợ anh tự vẫn. Chị nghĩ mình cần phải gắn bó với anh để ràng buộc anh với cuộc đời!” Nên chị đã khẳng khái trước mọi người: “Người mà tôi lấy làm chồng chỉ có thể là người tốt. Thời gian sẽ chứng minh điều đó !”. Và chị đã đúng. 30 năm sau, Phùng Quán đã được phục hồi Hội Nhà văn, được in sách, được viết và được Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Đó là hạnh phúc của đời chị.

 

Lấy nhau 20 năm, đã có hai đứa con là Phùng Đỗ Quyên (1963) và Phùng Quân (1965), mẹ con chị Bội Trâm vẫn ở nhà mẹ ở Hàng Cân, còn Phùng Quán thì trú ở nhà bà Tưởng Dơi. Một tuần chị Trâm mới đến thăm chồng một lần. Những năm tháng ấy, Phùng Quán thường xuyên đi cải tạo lao động ở Thái Bình, Thanh Hoá, Việt Trì, rồi đi tằng gia một mình ở rừng núi Thái Nguyên suốt ba năm liền, nên có khi nửa năm không về gặp vợ cơn. Gay go nhất là tiền mua sữa, mua sắm tả lót cho con. Tất cả trông nhờ vào đồng lương giáo viên ít ỏi của chị Trâm và mấy đồng tiền câu trộm cá của Phùng Quán. Những ngày ấy, bạn bè như nhà văn Tuân Nguyễn, Xuân Đài… phải san sẻ chút tiền lương ít ởi để cho chị Trâm nuôi con. Bao nhiêu cơ cực dồn lên đôi vai của người phụ nữ gầy nhỏ. Năm 1981, Trường Chu Văn An thương tình mới cho vợ chồng Quán -Trâm một góc nhỏ phía sau vốn là nơi chứa đồ mộc thí nghiệm của trường.

 

Dù khổ, vợ chồng cũng đã được sống bên nhau để cùng nuôi con. Phùng Quán đêm ngày “cá trộm, vui chui, rượu chịu”. Rồi nhờ anh bạn Phùng Xuân Bính ở Nhà Văn hóa Hà Nội giúp ít gỗ thải loại, Phùng Quán cặm cui đục đẽo làm được cái “chòi ngắm sóng”lợp lá gồi. Tôi nhiều lần từ Huế ra ngụ trên cái chòi ấy. Rồi gian nhà sau trường ấy bị giải toả, Chòi ngắm sóng không còn, chị Bội Trâm đã tậu được ngôi nhà đàng hoàng ở tầng hai phố Vĩnh Phú, thì anh Quán không còn nữa.

 

Khi Phùng Quán vừa được niềm vui được phụ hồi Hội Nhà văn, được in sách với cái tên của mình, thì chị Bội Trâm bị căn bệnh hiểm nghèo: Ung thư vú. Đó là năm 1987. Chị Trâm lúc đó vừa được mổ, được điều trị bằng tia xạ, nhưng cái tay phải vẫn to phình lên. Đêm ngủ phải buộc cái dây để treo tay lên không lủng lẳng. Bệnh tật như thế nhưng chị vẫn hàng ngày cơm nước chăm chồng con. Những ngày đó, buổi sáng nào thức dậy trên Chòi ngắm sóng, sau khi làm chén rượu “diệt sâu bọ”, Phùng Quán đều đọc bài thơ Kinh cầu nguyên buối sáng tặng vợ: Tôi sẽ đi với em/ Cho đến tận mút chót con đường / Cho đến lúc tôi nằm dài dưới đáy huyệt ! / Có thể em chết trước tôi / Cũng có thể tôi chết trước em / Nhưng không sao cả em ơi/ Ngày lấy em tôi đã có lời nguyền ? Nếu tôi bỏ em lại bơ vơ dọc đường / Tôi sẽ bị trời chu đất diệt !... Nhưng nhà thơ Phùng Quán đã ra đi trước vợ đến 15 năm. Anh mất năm 1995 vì bệnh xơ gan cổ trướng…

 

15 năm anh Phùng Quán xa cõi tạm, chị Vũ Bội Trâm đã lao động hết sức mình để tiếp tục giới thiệu với bạn đọc những tác phẩm của chồng. Chị dành những năm tháng còn lại của cuộc đời mình để sắp xếp, chăm chút những trang bản thảo của chồng. Đằng sau những trang di cảo là tấm lòng của người vợ muốn tìm và chia sẻ, cảm thông với tâm sự của chồng. Chị đọc và chọn tuyển tập Thơ Phùng Quán cho nhà Văn học 2003, chị cùng với tôi làm nhiều tập sách về Phùng Quán đã nói ở trên, chị còn cắm cúi đọc lại từng chồng di cảo của anh để lại và đã phát hiện ra tập bản thảo Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào đưa đến bạn đọc một tập hồi ký chân thực và hấp dẫn. Hôm ra mắt cuốn sách Phùng Quán còn đây và Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào ở Trung tâm Triển lãm văn hóa nghệ thuật Hoa Lư, tháng 10/2007, chị nói với mọi người: “Hơn 30 năm sống với chồng nhưng giờ đây, qua những tác phẩm tôi mới hiểu hết anh ấy!”.

 

Khi ở Hà Nội, tôi thấy ngày nào chị cũng thắp nhang, rót rượu lên bàn thờ anh Quán rồi khấn: Anh Quán ơi, anh đã cho em được sống như em muốn!

 

Vâng, chị đã được sống như mình mong muốn, chị Bội Trâm ơi !