“Đóng” để bảo tồn

Đầu tiên, để bảo tồn những giá trị văn hóa quý giá nhất của Huế cần thiết phải có giải pháp để hạn chế phát triển ở những khu vực cần bảo vệ nghiêm ngặt. Hạn chế phát triển các khu dân cư với mật độ cao ở trong Kinh thành, các khu vực tiệm cận các di tích lịch sử văn hóa quan trọng, hạn chế phát triển các công trình cao tầng, có khối tính lớn ở các khu vực sát bờ sông Hương… Những biện pháp này được thực thi với chế tài của Luật Di sản văn hóa, Luật Quy hoạch đô thị cũng như những quy hoạch kiến trúc, quy định của địa phương. Cùng với đó là kế hoạch dành các nguồn lực đặc thù cho các dự án giải tỏa, chỉnh trang, tu bổ, tôn tạo Hệ thống Kinh thành Huế. Tuy nhiên, hiệu quả của công việc này có thể sẽ không được như mong muốn, ngược lại còn nảy sinh nhiều vấn đề xã hội bất cập, nếu như đơn thuần “đóng” theo cảm tính, ngăn cấm sự phát triển một cách cứng nhắc ở nhiều khu vực. Để làm tốt điều này, cần thiết không chỉ là khoanh vùng để xác định các khu vực cần bảo tồn, mà phải tùy nơi để quyết định mức độ đóng, mở khác nhau nhằm bảo đảm tính hợp lý, dung hòa xung đột giữa sự đòi hỏi phát triển của cộng đồng dân cư và nguyên tắc bảo tồn.

Ảnh: Một góc đô thị Huế

Xác định quan điểm “đóng” đối với đô thị Huế là hết sức quan trọng, nếu thỏa hiệp, để dân cư phát triển tự phát, thiếu kiểm soát, hệ lụy về một đô thị “nén” là điều không tránh khỏi. Lúc này, muốn “thoát” ra không có cách nào khác phải tiêu tốn nhiều nguồn lực cho công tác đền bù, giải tỏa. Trường hợp bất khả kháng, không thực hiện được phải chọn phương án nâng cấp, mở rộng hệ thống hạ tầng cũ, cũng chưa hẳn hợp lý, nhiều lúc mới giải quyết được vấn đề trước mắt (như vấn nạn ùn tắc, ô nhiễm, lụt lội) song lại ảnh hưởng đến tỷ lệ không gian của đô thị vốn dĩ được quy hoạch phù hợp với các công trình kiến trúc hiện hữu. Ở một khía cạnh tích cực, làm tốt việc “đóng” ở các khu vực vùng lõi của đô thị là tạo cơ hội cho các vùng phụ cận phát triển, từ đó hạn chế sự cách biệt về hình ảnh giàu nghèo giữa các khu vực. “Đóng” cũng chính là để tạo điều kiện để bảo đảm tốt vấn đề an sinh xã hội, giảm thiểu áp lực về hạ tầng đường sá, trường học, các công trình phúc lợi… Ngược lại, nhường không gian ưu tiên cho phát triển du lịch theo hướng cao cấp mà chúng ta đang hướng đến.

“Mở” để phát triển

Với vai trò đô thị trung tâm, cực chủ đạo, động lực phát triển của thành phố trực thuộc TW trong tương lai trong mối quan hệ đối sánh với các đô thị trọng điểm trong vùng, Huế phải làm tốt sứ mệnh kết nối với các đô thị vệ tinh chung quanh, làm tốt chức năng đối ngoại không chỉ với các vùng miền, trung tâm khác của đất nước, mà phải vươn ra ở tầm khu vực và quốc tế. Việc “mở” của đô thị có định hướng và hoạch định rõ nét sẽ là cơ hội để Huế có thể nhận được sự hỗ trợ hoặc chia sẻ áp lực với các đô thị khác. Đó cũng là tiêu chí để xây dựng Huế trở thành đô thị sinh thái và phát triển bền vững. Ở đây, chúng ta có thể đi lên từ chính thế mạnh văn hóa - thiên nhiên và phát triển du lịch - dịch vụ chứ không cố tình gượng ép, xuất phát từ ý kiến chủ quan (ví dụ nhồi nhét các nhà máy, khu công nghiệp ở những khu gần trung tâm đô thị chẳng hạn) để rồi hệ quả là phát triển chồng chéo, sự cạnh tranh không cần thiết và thiếu lành mạnh giữa các đô thị. Tất nhiên, làm được điều đó không đơn giản, phải đi kèm với việc quy hoạch phân công các nhiệm vụ cụ thể, hợp lý cho các khu vực của đô thị, mà trước tiên là các đô thị của tỉnh Thừa Thiên Huế, sau đó là đến các đô thị của vùng, liên vùng. (Lấy ví dụ, thành phố Huế đảm nhiệm chức năng là đô thị di sản, Thành phố Festival và du lịch đặc sắc tầm cỡ khu vực và quốc tế, khu vực Hương Thủy phát triển công nghiệp, đa ngành, công nghiệp phục vụ du lịch, dịch vụ, Hương Trà phát triển công nghiệp đa ngành, công nghiệp phục vụ kinh tế biển và đầm phá. Đô thị Chân Mây - Lăng Cô là trung tâm du lịch, dịch vụ thương mại, cảng biển, Đô thị A Lưới là khu kinh tế cửa khẩu, kết hợp vùng rừng cảnh quan sinh thái.)

Linh hoạt

Thực ra, “đóng - mở” trong quy hoạch phát triển đô thị Huế không phải là quan điểm bất di bất dịch, mà là sự chuyển hóa trong cơ thể đô thị vốn dĩ rất sinh động. “Đóng” như thế nào và “mở” như thế nào, “đóng” ở đâu, “mở” ở đâu đều phải có những hoạch định mang tính chiến lược, được phân tích thấu đáo dựa trên nền tảng tư duy khoa học và thực tiễn chứ không thể chỉ nói suông. Lấy ví dụ, khi đã nghiên cứu, chúng ta có thể quyết định, ở khu vực trung tâm “đóng” ở phương diện hạn chế phát triển dân cư nhưng cũng có thể sẽ “mở” ở khía cạnh tiện nghi, hiện đại hay cho phát triển theo hướng thích nghi để phục vụ du lịch.

“Đóng hay mở” là một vấn đề mang tính vỹ mô của các cơ quan quản lý Nhà nước, song phải được đồng thuận và nhìn nhận với ý thức cao từ phía người dân. Bởi “đóng” cũng đồng nghĩa với việc hy sinh những lợi ích trước mắt, khi những người không đủ điều kiện phải “ra đi” và một bộ phận còn lại đành phải chấp nhận những quy định mang tính ràng buộc cao, như: chặt chẽ về hình thức kiến trúc, mỹ thuật, tầng cao, diện tích xây dựng, khoảng lùi của công trình… Tất nhiên, những người ở lại cũng sẽ được mở ra những cơ hội mới, đó là thoát khỏi cuộc sống chật chội, thoải mái hơn trong việc thụ hưởng một môi trường cảnh quan trong lành, đáng sống. Hơn hết, nếu được tạo điều kiện để phát triển kinh tế họ sẽ hài lòng khi đảm nhiệm sứ mệnh người “gác đền”, gìn giữ tinh hoa di sản vật chất và tinh thần ở trong vùng lõi của đô thị di sản.

Quan trọng hơn cả, quan điểm “đóng - mở” này không chỉ được thể hiện nhất quán trên các đồ án quy hoạch phát triển ở tầm vỹ mô (chẳng hạn như đồ án quy hoạch đô thị vùng tỉnh, Đồ án điều chỉnh quy hoạch chung thành phố Huế) hay các quy định cụ thể về kiến trúc ở các trục đường mà sắp tới thành phố sẽ xây dựng mà phải được thể hiện ngay trong tư duy, thái độ của những người sẽ thực hiện đồ án này, bao gồm cả nhà quản lý và cả người dân. Nếu không làm được điều này, tất cả cũng chỉ là trên giấy tờ, lúc đó chúng ta có thể phải thất vọng, bởi sự khác biệt giữa những điều được kỳ vọng và kết quả thực tế sau này.

Ý kiến của các chuyên gia về vấn đề đóng – mở, bảo tồn – phát triển trong quy hoạch phát triển đô thị Huế.   *TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế: Khi được công nhận là Di sản văn hóa thế giới, chúng ta phải theo một luật chơi chung, tức là phải hòa nhập và tuân thủ những công ước của quốc tế. Chúng tôi cho rằng, trước hết là vấn đề nhận thức, sau đó là nỗ lực xây dựng một quy hoạch chung cho vấn đề bảo tồn và phát triển. Rất tiếc, ở Thừa Thiên Huế vấn đề này triển khai còn chậm, cần một sự đầu tư quyết liệt hơn để sớm hoàn thiện Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát triển Cố đô Huế. Quy hoạch này phải gắn liền với một yêu cầu mang tính bắt buột của Ủy ban Di sản thế giới đối với Huế, đó là xây dựng một chương trình Quy hoạch quản lý đối với Khu di sản Huế. Một khi chúng ta nắm rõ cơ chế quản lý của khu di sản, chúng ta sẽ rất dễ trong vấn đề lựa chọn “đóng - mở”.   *Ông Trương Văn Quảng, Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc, Quy hoạch và Đô thị Nông thôn, Bộ xây dựng: Quy hoạch chung thành phố Huế khác với nơi khác ở cách tiếp cận. Chúng ta cần nghiên cứu ở phạm vi rộng hơn để xác định khu vực lõi có nhiều di sản cần bảo tồn, từ đó tập trung nâng tầm đẳng cấp ở vùng lõi đô thị lên, đồng thời với việc tạo điều kiện để các đô thị chung quanh phát triển. Làm được điều này, chúng ta sẽ giúp các đô thị có thể chia sẻ các áp lực cho nhau, giải “nén” khu vực trung tâm đô thị để không làm hỏng đô thị di sản.   *Ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam: Huế là một đô thị đặc biệt, một đô thị cảnh quan, đô thị bài thơ đúng nghĩa. Theo tôi, trong nghiên cứu quy hoạch vấn đề quan trọng nhất không chỉ là bảo tồn những những di sản vật thể mà phải là bảo tồn những giá trị thiên nhiên của Huế. “Đóng” hay “mở”, bảo tồn hay phát triển phải dựa trên cả vấn đề phong thủy của Huế, đó là thế đất “nhìn sông, dựa núi”. Cũng trên quan điểm này, sông Hương là trục quan trọng cần bảo tồn, song cũng là trục quan trọng để phát triển, ở đây trục bảo tồn là trục dọc theo hai bên bờ sông Hương và trục phát triển của thành phố từ phía bắc sông Hương nhìn về phía biển.   *TS. KTS Ông Đặng Minh Nam, Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị TT Huế: Các di sản về công trình kiến trúc và cả thiên nhiên của Huế là một kho báu cần bảo tồn và gìn giữ. Đây là vốn quý, cũng là tấm gương phản ảnh lịch sử phát triển. Những cái quý giá như quỹ kiến trúc đô thị thì không thể để mất đi. Tuy nhiên, giữa bảo tồn và phát triển có mâu thuẫn. Theo tôi, chúng ta bảo tồn nhưng cũng phải phát triển chứ không nhất nhất bảo tồn. Hiện nay, chúng ta chỉ có khoanh vùng, can thiệp để hạn chế phát triển mà chưa có lời giải cho sự phát triển của khu vực đó. Theo tôi, chúng ta nên tiếp cận ở góc độ thiết kế đô thị để giải quyết được bài toán này. Nếu có quy hoạch, thiết kế đô thị tốt, người dân ở trong vùng di sản vẫn có thể phát triển được, lúc đó họ sẽ đóng vai trò gìn giữ bảo vệ di sản, góp phần tôn vinh giá trị di sản.   *Ông Kim In, Trưởng đại diện KOIKA (Hàn Quốc) tại Việt Nam: Thành phố Gyeongju (Hàn Quốc) có những nét tương đồng với Cố đô Huế, trong quá trình nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch chung thành phố, chúng tôi sẽ nhất quán với vấn đề bảo tồn di sản nhưng bên cạnh đó sẽ phải bảo đảm phải phát huy giá trị di sản để làm tiền đề cho phát triển kinh tế xã hội. Chúng tôi mong muốn, sau này thành phố các bạn sẽ phát triển theo hướng hiện đại, song con cháu các bạn vẫn có thể tự hào về những giá trị di sản do cha ông để lại.   Ph. Quang(ghi)

Quang Phong