Tả quân Lê Văn Duyệt, sinh năm 1764 tại Vàm Trà Lọt, làng Hòa Khánh, tỉnh Tiền Giang, đã theo phò vua Gia Long, lập nhiều công lao được đặt vào hàng tín tướng, cho dự bàn những việc cơ mật đại sự và là một trong những khai quốc công thần của triều Nguyễn. Năm 1813, ông được vua Gia Long giao làm Tổng trấn Gia Định, nhân dân kính trọng, gọi ông là “Ông lớn Thượng”. Các nước lân bang cũng nể sợ, gán cho ông danh xưng “Cọp gấm Đồng Nai”.
 |
|
Chế vua Duy Tân ban cho ngài Lê Văn Duyệt ngày 15 tháng 9 năm Duy Tân thứ 6 – 1915
|
Đánh giá về ông, một đại thần triều Nguyễn - danh thần Phan Thanh Giản - một vị quan thanh liêm hết lời ca ngợi đức độ và tấm lòng vì dân của Lê Văn Duyệt: “Gia Định này thật có phúc mới gặp được một Tổng trấn như đại quan… tôi thật mừng”. Là khai quốc công thần, Tả quân Lê Văn Duyệt được vua Gia Long cho hưởng nhiều đặc ân, trong đó có hai đặc ân “nhập triều bất bái” và “tiền trảm hậu tấu”. Nổi tiếng công tư nghiêm minh, quốc pháp bất vị thân, Lê Văn Duyệt kiên quyết giết Huỳnh Công Lý, cha đẻ một quí phi được vua Minh Mạng sủng ái vì ông này phạm tội tham nhũng….
Lê Văn Duyệt mất vào đêm 30/7/1832. Sau sự kiện Lê Văn Khôi (con nuôi của Lê Văn Duyệt) “nổi loạn”. Lê Văn Duyệt, dù chết từ lâu vẫn không tránh được liên lụy, vẫn bị vua Minh Mạng khép trọng tội. Sau này, vua Tự Đức đã trả lại thanh danh cho Tả quân Lê Văn Duyệt và ban sắc cho phép thờ tự. Các đời sau đều ban chế ghi nhận công trạng to lớn của vị khai quốc công thần này. Chế vua Duy Tân ban cho ngài Lê Văn Duyệt trong đó có đoạn:… “Tuy thời vận trắc trở, bỗng gặp trận giáo huấn lôi đình (1), phục đạo lỗi gì? Trọn được vinh ân mưa móc, miếu đình lại nghi ngút khói hương, tước lộc vẫn như sông núi muôn thuở, nên có người kế tự thờ phụng vậy (2). Công lớn còn chép ở sử xanh, chẳng để mai một, ân quốc sủng luôn mãi. Tuy ngày ấy việc có đáng tiếc, nhưng tất cả đều có nguyên nhân (3). Nhưng nhớ lại công phò tá, công ấy bất hủ (4). Bèn ban rộng đặc cách, ân trạch thấm nhuần. Nay (Trẫm) đặc ân, cho phép cải cấp cáo văn, giao cho thờ phụng cốt hiển dương đạo lý vậy. Ngõ hầu (ngươi) tắm gội ân lớn này, thọ nhận phước lớn này. Lời khen vinh quang từng chữ, hầu an ủi anh linh (nhà ngươi)”…
Nội dung chế ngắn gọn, súc tích đã trình bày rõ những nét chính trong cuộc đời và sự nghiệp của Tả quân Lê Văn Duyệt, một thanh quan, ngay thẳng, bộc trực kiên quyết chống tham quan không thể tránh khỏi sự đố kỵ, ghen ghét và hận thù của một số quan chức tham nhũng không trong sáng trong triều là điều không thể tránh khỏi và là vấn đề mang tính lịch sử.
Chỉ tham khảo qua một tài liệu lịch sử - bản chế trên, chúng ta thấy rõ vấn đề quan trọng mà các bậc đế vương – người đứng đầu một quốc gia đã từng làm là: Đời vua trước làm sai do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, đời vua sau thấy sai phải nhất quyết sửa chữa sai lầm, tư tưởng, quan điểm và hành động đó cũng lại là vấn đề mang tính lịch sử mà thế hệ chúng ta đã, đang và sẽ phấn đấu để thực hiện trong xã hội hiện đại công bằng, dân chủ, văn minh.
1: Ý nói sau khi ông qua đời thì con nuôi của ông là Lê Văn Khôi làm phản, nên vua Minh Mệnh rất tức giận, ra lệnh xiềng mồ Lê Văn Duyệt. 2: Sau này vua Tự Đức lên nối ngôi bèn trả lại thanh danh cho Lê Văn Duyệt, ban sắc cho phép thờ phụng ông. 3: Ý nói tuy việc Lê Văn Khôi nổi loạn làm liên lụy đến ông nhưng tất cả sự việc đó đều có nguyên nhân cả. 4: Ý nhắc lại công lao của Lê Văn Duyệt theo phò tá vua Gia Long và lập được rất nhiều đại công.