Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh. Ảnh: TL
Do có thời làm Tạp chí “Sông Hương”, tôi đã gặp Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh vài lần trong căn phòng nhỏ trên gác ngôi nhà 96 phố Huế (Hà Nội) và không thể quên lần hai bạn thăm Cố đô đã cùng mấy anh em văn nghệ Huế uống cà phê ở Liễu Quán. Những nụ cười thân ái, những câu chuyện tếu táo làm ấm lòng người.
"Di cảo Lưu Quang Vũ" in khổ lớn, dày 440 trang, gồm có 3 phần: 1. Nhật ký Lưu Quang Vũ với tiêu đề: “Mùa hoa phượng và nhật ký lên đường”. 2. Thơ “Những bông hoa không chết”. Và phần phụ lục “Người trong cõi nhớ” gồm 4 bài viết về Lưu Quang Vũ.
Nhật ký Lưu Quang Vũ mở đầu ngày 21/2/1963 và kết thúc ngày 8/10/1966, khi anh đang là lính thuộc một đơn vị không quân ở sân bay Đa Phúc. Như vậy, về thời lượng, nhật ký được in trong "Di cảo Lưu Quang Vũ" chỉ chiếm một phần rất nhỏ (3 năm 8 tháng so với cuộc đời 40 năm của anh). Quả là cuốn sách không thể chứa hết những trang nhật ký Lưu Quang Vũ đã ghi.
Còn qua mấy bài viết của bạn bè Lưu Quang Vũ vừa dẫn, độc giả cũng thấy được Lưu Quang Vũ đã vượt qua nhiều năm tháng thật gay go mới tới đỉnh vinh quang. Có cả một giai đoạn dài gần cả chục năm (từ 1978 trở về trước), “anh xuất ngũ, nhưng xin một việc làm kiếm sống thật vô cùng khó khăn. Thêm một bất hạnh ập tới, hạnh phúc gia đình tan vỡ…” (trích bài của Anh Chi);…
Bìa sách “Di cảo” của Lưu Quang Vũ
Họa sĩ, NSƯT Bùi Hữu Minh, bạn thân của Lưu Quang Vũ kể lại một kỷ niệm thật cảm động: Hai anh em đến báo “Văn nghệ”, hy vọng có nhuận bút vì họ đã đồng ý in 1 đoạn trong bài “Đất nước đàn bầu”, nhưng đến nơi, “họ nói: giai đoạn này vẫn chưa thể in được... Hai đứa lại đi, lòng thì buồn mà bụng thì đói…”.
Anh không chỉ có cái “gene” là “con nhà nòi” - thân phụ anh là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, chú ruột là nhà thơ Lưu Trùng Dương - mà còn được hưởng thụ, được đào luyện trong một không gian văn hoá tốt đẹp từ tuổi thơ. Lưu Quang Vũ luôn được thân phụ đưa đi xem kịch, chèo, tha hồ hóng nghe các bậc đàn anh ngành sân khấu hồi đó đàm luận về các vở diễn và hầu như tất cả tác phẩm văn học kinh điển thế giới được dịch hồi đó đều “qua tay” anh. Vậy nên từ đầu năm 1963, mới 15 tuổi, Lưu Quang Vũ đã “diễn thuyết” về Nguyễn Trãi cho cả lớp nghe một cách hứng thú và anh cũng liên tục đạt giải nhất thi văn toàn thành phố Hà Nội…
Tất cả những điều đó, đồng thời vun đắp và thổi bùng ngọn lửa yêu nước của người con miền Nam 17 tuổi đang khao khát được đặt chân lên quê hương, thôi thúc Lưu Quang Vũ “xếp bút nghiên” quyết liệt đòi đi bộ đội; mặt khác, với một tâm hồn nhạy cảm, từng say mê trước cái đẹp, cái cao cả trong những tác phẩm văn học lớn, xếp bút nghiên bắt đầu trăn trở khi “thấy nhiều cái nhỏ nhen quá” (nhật ký 10/4/1964) “chán ngán nhìn những bộ quần áo lố lăng, mất dạy và lòe loẹt của lũ thanh niên”...
Việc Lưu Quang Vũ đạt đến đỉnh cao nghệ thuật sân khấu thì cả triệu người đã biết. Chỉ cần dẫn một chi tiết: “Có những hội diễn toàn quốc, các tác phẩm của riêng Lưu Quang Vũ chiếm hơn một nửa. Không có sức kham nổi đơn đặt hàng, lại sợ mang tiếng làm phách, Xuân Quỳnh phải bố trí cho tác giả đi trốn để yên tĩnh mà viết…” (trích bài của Ngô Thảo). Nhờ thế, Lưu Quang Vũ là tác giả sân khấu trẻ nhất được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.
Tác phẩm của Lưu Quang Vũ. Ảnh: TL
Tuy vậy, theo nhà thơ Anh Chi (và có lẽ không chỉ Anh Chi) nhận xét “…thời đại chúng tôi đang sống chưa có ai hy sinh vì thơ như Lưu Quang Vũ…”. Đọc 200 trang in thơ trong “Di cảo Lưu Quang Vũ” - trong đó có nhiều bài được in lần đầu, tôi tin là nhiều người sẽ nghĩ như Anh Chi.
Hẳn rồi sẽ có những chuyên luận sâu sắc, những luận án tiến sĩ xứng đáng với khối lượng thơ phong phú, đa dạng của Lưu Quang Vũ ra đời nay mai. Vậy nên dù kỷ niệm 30 năm ngày mất Lưu Quang Vũ đã qua, nhưng chuyện bình luận về giá trị nhiều mặt của người nghệ sĩ đa tài mà yểu mệnh vẫn mãi là một công việc luôn tìm thấy những điều mới mẻ, giá trị…
Bài, ảnh: NGUYỄN KHẮC PHÊ
(Nhân đọc “Di cảo Lưu Quang Vũ” - NXB Trẻ, 2018)