Năm nay, ông bước sang tuổi 90, cuốn sách “Trọn một con đường” (TMCĐ) in bìa cứng, dày gần bảy trăm trang khổ lớn, vừa được xuất bản, là bức chân dung toàn vẹn một nhân vật lịch sử từ tuổi ấu thơ cho tới lúc rời chính trường, với rất nhiều những kỷ niệm riêng thân thiết; đồng thời TMCĐ cũng có giá trị soi rọi những sự kiện lịch sử của dân tộc ta hơn nửa thế kỷ qua, từ góc nhìn của một người trong cuộc từng trải, lại luôn đứng ở vị trí cao trên các mặt trận, các công trình trọng điểm quốc gia nên có tầm bao quát và độ tin cậy lớn.
“Đồng chí Đồng Sĩ Nguyên là một vị tướng tài ba, một nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước có đức độ và tài năng, một người học trò ưu tú của Bác Hồ. Toàn bộ cuộc đời của đồng chí Đồng Sĩ Nguyên gắn liền với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc và của Quân đội…” (Trích lời Đại tướng Võ Nguyên Giáp in đầu cuốn TMCĐ).
 |
Chỉ với mấy dòng vắn tắt, chúng ta đã có cái nhìn khái quát về công lao và nhân cách của Đồng Sĩ Nguyêntrong suốt cuộc đời cách mạng hơn 60 năm của ông. Riêng với con đường Trường Sơn, Thượng tướng - Giáo sư Hoàng Minh Thảo, trong “Lời giới thiệu” cuốn sách “Vị tư lệnh chiến trường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh” (NXB QĐND tái bản 2012) của đại tá Phan Hữu Đại, đã viết: “Sự nghiệp vĩ đại của đường Trường Sơn anh hùng là do công sức, mồ hôi, xương máu và trí tuệ của nhiều thế hệ bộ đội, thanh niên xung phong làm nên; trong đó không thể không khẳng định công đầu thuộc về Tướng Đồng Sĩ Nguyên - một vị tướng tài ba, trí tuệ và bản lĩnh đã có công xây dựng nên một nền nghệ thuật vận tải chiến lược quân sự dưới bom đạn của địch. …”.
Trong TMCĐ, cũng như trong nhiều sách báo viết về Đồng Sĩ Nguyên trước đây, có rất nhiều sự kiện, chi tiết và cả những “tổng kết” đã chứng minh điều đó, nên thiết nghĩ không cần nhắc lại. Vấn đề cần đặt ra là: Vì sao Đồng Sĩ Nguyênlàm được như thế? Sẽ có nhiều lời đáp, nhưng có một nguyên nhân quan trọng, lại rất đáng nêu thành bài học hữu ích, trước hết cho những người đang nắm quyền điều hành công cuộc xây dựng đất nước hôm nay ở mọi cấp: đó là tác phong “sâu sát, hiệu quả, nói đi đôi với làm, có tư duy đổi mới, sáng tạo, có tinh thần quyết đoán, dám chịu trách nhiệm.”
Chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã viết về Đồng Sĩ Nguyênnhư thế! Đã đành, đó cũng là phẩm chất mà mọi cán bộ lãnh đạo phải có, nhưng cần phải nhìn thẳng sự thật là không phải cán bộ nào cũng làm được như vậy, nhất là trong tình hình xã hội đang có không ít mặt suy thoái như hiện nay. Còn trong chiến tranh, trên những trọng điểm mà sự sống - chết chỉ cách nhau gang tấc, tôi đã từng thấy một số chỉ huy tìm cớ lánh xa nơi nguy hiểm, thích nghe báo cáo và ra lệnh qua điện thoại từ hầm trú ẩn an toàn! Vậy nhưng thật là cảm động và đáng khâm phục, chính tư lệnh Đồng Sĩ Nguyênlại chọn nơi nguy hiểm nhất, gay go nhất như đoạn đường qua ATP, qua “túi nước Xiêng Phan”… suốt ngày đêm quan sát cuộc chiến sinh tử giữa không lực Mỹ với đội quân đang sống chết bám đường; chính nhờ đó, Đồng Sĩ Nguyênđã có những quyết định mới, xoay chuyển tình hình.
Cần phải nói thêm: Đồng Sĩ Nguyênlàm được điều đó, chính vì ông đã được rèn luyện từng trải qua nhiều lĩnh vực hoạt động - từ một học sinh tiểu học đã biết tham gia phong trào dân chủ thời kỳ 1936-1937,đến bí thư chi bộ thôn năm 1940, rồi qua Lào - Thái Lan xây dựng cơ sở, trở về nước làm Chủ nhiệm Việt Minh tỉnh Quảng Bình từ tháng 7-1945, tiếp đó tham gia lãnh đạo chiến tranh du kích ở Quảng Bình… Trước khi làm Tư lệnh Trường Sơn, Đồng Sĩ Nguyênđã từng giữ chức Tổng tham mưu phó, Chính ủy Quân khu 4, Tư lệnh kiêm Chính ủy Mặt trận Trung - Hạ Lào, rồi Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần tiền phương. Cũng cần nói thêm, Đồng Sĩ Nguyênđã từng theo học nhiều trường đào tạo quân sự, chính trị trong và ngoài nước, nhưng có lẽ những chức vụ, những thử thách mà ông đã trải qua là trường học lớn nhất đã đào luyện nên một Đồng Sĩ Nguyên“tài ba, trí tuệ và bản lĩnh” như Thượng tướng Hoàng Minh Thảo đã đánh giá.
TMCĐ đề cập vô vàn sự kiện lớn và hầu hết những nhà lãnh đạo có uy tín nhất của Việt Nam mà Đồng Sĩ Nguyênđã may mắn được gặp, đồng thời tác giả cũng không quên các “chuyện nhỏ”, không quên những người giúp việc gần gũi với ông trong những năm tháng gian nan, trong đó có người như lái xe Phạm Chơn, kỹ sư Phạm Xuân Bách - thư ký riêng của ông đã hy sinh anh dũng khi cùng đi công tác với Đồng Sĩ Nguyên; đặc biệt, một “chi tiết” rất độc đáo từng khiến ông bị tai tiếng ngay khi còn ở địa phương được ông nói rõ. Đó là sau vụ xứ đạo Hương Phương (Quảng Trạch) đụng độ với bộ đội ta năm 1947, có dư luận Đồng Sĩ Nguyên“bị tòa án binh xử tử, nhưng được Bác Hồ bảo vệ, và cho đổi tên Nguyễn Văn Đồng thành Đồng Sĩ Nguyên…” (TMCĐ, Trang 95). Đến nay, trong cuốn hồi ký cuối đời mình, Đồng Sĩ Nguyênđã nói rõ: Để bảo vệ chiến khu Trung Thuần, Huyện ủy cử bộ đội về “dùng loa nói rõ chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước để bà con giáo dân thông hiểu, từ đó phân hóa nhân dân với thiểu số những phần tử cuồng tín, bị địch lợi dụng. Nhưng… mới phát loa nói được vài câu,…đám hương dũng xả đạn vào bộ đội ta. Buộc lòng, bộ đội phải nổ súng cản địch để rút. Cuộc đụng độ xảy ra rất chóng vánh, hai bên đều bị thương một vài người…” (TMCĐ, Trang 94) Sau đó, Đồng Sĩ Nguyêncó ra Vinh báo cáo với Khu ủy 4, bí thư Hoàng Quốc Việt “kết luận sự kiện Hương Phương không có gì lớn, không trầm trọng, nhưng vẫn là một bài học cần kiểm điểm rút kinh nghiệm…Gần đây, một phóng viên… không rõ lượm lặt những lời đồn thổi đâu đâu viết bài… với những tình tiết khá li kỳ, buộc tôi phải có ý kiến để nhà báo này viết bài cải chính…” (TMCĐ, Trang 95).
Bước qua tuổi 90, quả là Đồng Sĩ Nguyêncó thể tự hào đã đi trọn một con đường cách mạng. Và chúng ta hẳn đều nhớ, chính ông, trong thời gian gần đây, là một trong số ít người đầu tiên tố cáo việc cho nước ngoài thuê khai thác những khu rừng hiểm yếu, có thể nguy hại đến an ninh quốc gia…
Từng là một người đã chiến đấu trên Trường Sơn thời chống Mỹ, tôi viết bài báo nhỏ này thay cho lời chúc ông thượng thọ và mong ông tiếp tục có những đóng góp cho cuộc cách mạng đang rất cần những con người biết “nói đi đôi với làm” như Đồng Sĩ Nguyên.
Nguyễn Khắc Phê