Thưa giáo sư, vô sinh được định nghĩa như thế nào?
Vô sinh là tình trạng một cặp vợ chồng sống chung với nhau, không sử dụng biện pháp tránh thai nào trong khoảng thời gian 12 tháng mà không có con. Trong vô sinh, có vô sinh nguyên phát và vô sinh thứ phát. Vô sinh nguyên phát là chưa từng có thai lần nào. Vô sinh thứ phát là trong tiền sử đã có thai (có thể là đứa trẻ bình thường, có thể là sẩy thai) nhưng tính từ thời gian muốn mang thai lại, không sử dụng biện pháp tránh thai mà không thụ thai trong vòng 12 tháng.
Tất nhiên định nghĩa này không cố định, ví dụ như những cặp vợ chồng mà người vợ sau 35 tuổi mới lập gia đình thì khoảng thời gian đó là khoảng 6 tháng, hoặc những người trong tiền sử có những vấn đề liên quan, ví dụ như người vợ có tiền sử rối loạn kinh nguyệt và bây giờ đang còn rối loạn kinh nguyệt (vòng kinh mau, thưa hoặc không có kinh) hoặc những trường hợp người vợ có những can thiệp ở các cơ quan ở vùng tiểu khung và liên quan đến chức năng sinh sản thì nên điều trị sớm hơn chứ không phải 1 năm. Hoặc phía chồng có tiền sử trước đây như bị quai bị hoặc các bệnh lý lây truyền qua đường tình dục, đặc biệt là lậu thì nên chữa sớm. Ngược lại, định nghĩa trên cũng có thể kéo dài hơn 12 tháng (có thể 18 tháng) đối với các cặp vợ chồng có tần suất giao hợp ít hay vợ chồng không gặp nhau thường xuyên, ví dụ vợ ở nhà nhưng chồng là lính đảo hoặc làm đánh bắt xa bờ, 2-3 tháng mới về nhà 1 lần.
Giáo sư có thể cho biết các nguyên nhân dẫn đến vô sinh?
Các nguyên nhân gây nên vô sinh từ vợ khoảng 40%, chồng cũng khoảng 40%, còn lại 10-15% do cả hai đều bị, phần còn lại khoảng 2-3% là vô sinh không rõ nguyên nhân (hay vô sinh không cắt nghĩa được, tức cả chồng và vợ đều bình thường nhưng không có con). Tóm lại, giữa vợ và chồng nguyên nhân gây ra vô sinh là bằng nhau.
Các nguyên nhân dẫn đến vô sinh ở nữ: thứ nhất là do các rối loạn chức năng buồng trứng (có thể không rụng trứng hoặc rụng thưa thớt); thứ hai ở vòi tử cung (tắc, dính vòi tử cung,...); thứ ba là ở tử cung như nhân xơ tử cung hoặc tử cung dị tật, dị dạng hoặc u xơ tử cung,...; thứ tư có thể là cổ tử cung; ngoài ra, còn có những nguyên nhân khác như viêm nhiễm đường sinh dục, lạc nội mạc tử cung (thường gặp ở phụ nữ trẻ) và có một phần là do tâm lý.
Nguyên nhân ở nam hay gặp nhất là những bất thường liên quan tinh dịch đồ (bao gồm thiếu số lượng tinh trùng, chất lượng tinh trùng yếu, hoặc các hình thái dị dạng của tinh trùng nhiều,...); thứ hai là do tắc nghẽn ống dẫn tinh và hậu quả có thể là viêm nhiễm,...; thứ ba có thể liên quan đến các dị tật ví dụ như tinh hoàn lạc chỗ,...; thứ tư có thể liên quan tâm lý (căng thẳng quá, xuất tinh sớm, không xuất tinh được...)
Các phương pháp điều trị cho các cặp vợ chồng vô sinh hiếm muộn là gì, thưa giáo sư?
Người ta sẽ có các phương pháp để thăm dò, chẩn đoán đặc trưng theo từng nhóm nguyên nhân khác nhau, từ đơn giản đến phức tạp. Ví dụ, để thăm dò chức năng của buồng trứng thì có các phương pháp để đánh giá chức năng của buồng trứng và khả năng rụng trứng của buồng trứng; để thăm dò chức năng vòi tử cung có phương pháp về hình ảnh học như chụp phim hoặc nội soi ổ bụng; để đánh giá chức năng tử cung có thể siêu âm hoặc chụp phim vòi tử cung; với cổ tử cung thì có thể khám phụ khoa để đánh giá, phát hiện. Đối với nam, các phương pháp thăm dò đầu tiên cần thiết phải làm là thử tinh dịch đồ ở nam hoặc những can thiệp khác như xét nghiệm nội tiết nam, chụp ống dẫn tinh, sinh thiết tinh hoàn,...
Trên cơ sở hỏi bệnh, khai thác tiền sử của họ, rồi khám lâm sàng và làm các xét nghiệm, bác sĩ sẽ đưa ra chuẩn đoán nguyên nhân gây ra vô sinh, từ đó đưa ra phương pháp điều trị cụ thể. Về điều trị, có thể điều trị từ tuyến cơ sở lên tuyến cao nhất là tuyến trung ương; tuy nhiên để điều trị chuyên khoa phải ở tuyến tỉnh hoặc tuyến trung ương.
Các phương pháp điều trị là tư vấn cho các cặp vợ chồng về thời gian vô sinh, thời gian sinh đẻ tối ưu, đừng để muộn quá; thời điểm giao hợp tốt nhất trong một chu kỳ kinh; đồng thời tư vấn để các cặp vợ chồng ấy có thể tìm đến cơ sở y tế phù hợp nhất để điều trị. Một số trường hợp có viêm nhiễm đường sinh dục thì phải điều trị trước, vì có thể sau khi điều trị viêm nhiễm đường sinh dục và hướng dẫn thời gian giao hợp tối ưu thì có thể có con. Điều này có thể làm ở tuyến xã, tuyến huyện được. Ngoài ra, cần phải điều trị ở các tuyến như tuyến tỉnh, trung ương có khoa/đơn vị điều trị hiếm muộn vô sinh. Thông thường người ta điều trị từ đơn giản đến phức tạp, ít tốn kém đến tốn kém. Có các phương pháp điều trị khác nhau, ví dụ không rụng trứng hoặc rối loạn rụng trứng thì dùng phương pháp kích thích buồng trứng, kích thích phóng noãn. Trường hợp có tắc vòi tử cung, có thể mổ nội soi để giải quyết nguyên nhân ở vòi tử cung. Một số trường hợp khác như lạc nội mạc tử cung sẽ phẫu thuật và điều trị. Đối với các trường hợp có bất thường ở tử cung hoặc u xơ tử cung, có thể mổ, phẫu thuật.
Đối với nam, những bất thường ví dụ giãn tĩnh mạch thành tinh hoặc tinh hoàn lạc chỗ có thể giải quyết bằng phẫu thuật. Một số trường hợp rối loạn chức năng sinh tinh có thể điều trị bằng thuốc,... Một số trường hợp khác có thể can thiệp phối hợp ví dụ như vừa kích thích buồng trứng vừa bơm tinh trùng đã lọc rửa vào buồng tử cung. Một số trường hợp khác nếu không điều trị thành công, có thể chuyển sang làm các phương pháp hỗ trợ sinh sản. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị bằng hỗ trợ sinh sản rất tốn kém và kết quả thành công của nhiều trung tâm trên thế giới và Việt Nam xê xịch từ khoảng 30-35%.
Giáo sư có lời khuyên nào đối với các cặp vợ chồng vô sinh để họ sớm có đứa con mình mong đợi?
Một cặp vợ chồng vô sinh nên tư vấn, khám, điều trị sớm và điều trị tại các trung tâm có kinh nghiệm về điều trị vô sinh. Trong điều trị vô sinh, tuổi của người phụ nữ là yếu tố rất quan trọng. Những cặp vợ chồng lập gia đình muộn đi khám sớm là đúng rồi, nhưng những cặp vợ chồng lập gia đình sớm 20-25 tuổi mà chưa có con sau một năm thì cũng nên đi điều trị sớm vì phụ nữ càng lớn tuổi thì tuổi chức năng buồng trứng sẽ giảm đi.
Nên chọn phương pháp điều trị từ đơn giản đến phức tạp. Tuy nhiên cũng cần cân nhắc hiệu quả của các phác đồ điều trị cho phù hợp để làm thế nào cho cặp vợ chồng ấy có khả năng có con sớm nhất vì yếu tố thời gian rất quan trọng với các cặp vợ chồng vô sinh. Các phác đồ phải thăm dò và sử dụng đúng; phác đồ này không được thì phải tư vấn cho người ta các phác đồ khác nhau chứ không phải cứ điều trị mãi năm này qua năm khác một phác đồ đó thì nhiều khi mất cơ hội đi; và đương nhiên phải lựa chọn phương pháp nào đơn giản nhất, chi phí ít nhất và hiệu quả cao nhất.
Xin cảm ơn giáo sư!