Cỏ dại leo che kín ngôi nhà
Chìm trong quên lãng
Nếu không chắc chắn về địa chỉ, có lẽ chúng tôi đã dừng bước ngay sau khung cổng dang dở dựng bằng những ống sắt nặng nề ngay đầu ngõ ngôi nhà 5/28 Cao Bá Quát (Huế). Đi sâu vào con ngõ đã bị cỏ dại che lấp, cuối cùng thì chính những chum, vò… đã dẫn lối chúng tôi vào ngôi nhà đang bị cỏ dại vây kín của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan.
Sống trong ngôi nhà là anh Hồ Tấn Chính, con trai ông Phan. Nhưng, như anh Chính cho hay, rộng 3.000 m2, khu vườn đang bị cỏ dại bao vây, bởi một mình anh với thu nhập hạn chế đã không đủ sức duy tu, nói chi đến việc thực hiện giấc mơ của người cha quá cố.
Theo anh Chính, sinh thời cha anh mong muốn biến ngôi nhà đang ở trở thành nhà trưng bày kỷ vật gốm và sách miễn phí. Nhưng bây giờ, nếu ai chưa từng tới đây sẽ cảm thấy đây là ngôi nhà hoang, khu vườn hoang với nhiều rọ sắt chứa hàng ngàn mảnh gốm vỡ, những đống chum vò lẫn trong cỏ, rác… Một không gian hoang phế khiến người vào e ngại rắn rết hơn là thích thú. Còn những người từng đến đây, chiêm ngưỡng những cổ vật, từng nghe ông Phan giới thiệu về hồn cốt những mảnh vỡ thời gian được vớt lên từ đáy dòng sông thơ mộng nhất Huế… sẽ cảm thấy tim mình thắt lại, một cảm giác nuối tiếc đến tê cứng…
Còn hàng trăm quyển sách quý cũng có số phận không hơn chum vại. Anh Chính cho biết, do ngôi nhà cấp 4 đã ẩm thấp, trận lũ cuối năm 2017 làm một số tủ sách bị đổ, tủ bằng sắt đè lên khiến anh chỉ có thể cay đắng nhìn sách bị ngâm nước trong suốt 1 tuần; trong đó, có những cuốn làm bằng giấy dó, những bản được viết bằng chữ Hán, chữ Nôm và những quyển sách hiếm từ những năm 40-50 sau công lịch. 500 quyển sách quý nhưng anh chỉ có thể cứu được hơn 200 quyển.
Ông Phan mất đi nên trách nhiệm gìn giữ những gì ông để lại trước tiên thuộc về con cháu. Đó là quy luật bình thường! Nhưng với hàng chục ngàn mảnh vỡ nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan thu nhặt tích góp, là bộ sưu tập gốm sứ hiện thân của văn hóa sông Hương… đã được nhiều cơ quan thông tấn trong và ngoài nước giới thiệu, được ông công bố với tư cách nhà nghiên cứu tại nhiều tạp chí, hội thảo khoa học… thì đây không còn là trách nhiệm của gia đình. Thế nhưng, sau hàng loạt bài viết sau khi ông mất (14/2/2016), giới thiệu về ông, về sách và cổ vật, thì kho tàng cổ vật đáy sông Hương và những văn bản cổ tự ở ngôi nhà 5/28 Cao Bá Quát hoàn toàn bị rơi vào quên lãng.
Khi trao đổi, anh Chính đã chia sẻ về các vấn đề đang gặp phải, đó là sự thiếu hụt về kinh phí và cả những rắc rối từ những người hàng xóm của anh.
Về vấn đề kinh phí, theo anh Chính, để có thể sửa sang lại ngôi nhà, xây dựng phòng trưng bày và phòng sách, dự kiến sẽ tốn tiền tỷ. Chưa kể đến việc phục hồi lại một số sách đã và đang dần bị hư hỏng theo thời gian. Đây là số tiền mà anh và gia đình không thể có!
Hàng xóm cũng là một vấn đề nhức nhối từ thời của ông Hồ Tấn Phan. Mối quan hệ không tốt đẹp chỉ với một vài hộ nhưng khu vườn thường xuyên bị đổ rác, lấn đất, phá hàng rào… Đến khi ông Phan mất đi thì chuyện xảy ra còn thường xuyên hơn, đỉnh điểm là vào mùa nắng, hồ nước trước nhà cạn nước, một số người đã lội vào lấy đi một lượng lớn lu gốm. Thậm chí hàng rào bị phá, khi anh Chính ngăn cản còn bị chửi bới, thậm chí xúc phạm cả ông Phan, nhưng không được chính quyền giải quyết dứt điểm.
Việc xây dựng phòng trưng bày cho cổ vật và sách của ông Hồ Tấn Phan sẽ giúp Huế có thêm một địa chỉ văn hóa du lịch. Nhưng với anh Chính, anh đành bất lực và chỉ nói rất chân thật: “Nó là ước muốn của cha tôi, ông mong nó không chỉ để có thể giúp cho những người có nhu cầu có thể tìm hiểu, nghiên cứu, học tập dễ dàng hơn mà còn là để cứu lấy kho tàng vô giá này”. Trong gia tài cổ vật lên đến hơn 10.000 món đồ gốm của ông Phan có không ít những món từ thời Đông Sơn, Champa, cho đến thời Lý, Trần, Lê, có cả các hiện vật từ thời Tống của Trung Quốc hay những món của Nhật, Pháp,... Ngoài ra, kho thư tịch nổi tiếng của ông và những tư liệu về chủ quyền biển đảo của Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là những tư liệu có giá trị văn hóa vượt qua một thư viện gia đình, trở thành kho báu văn hóa có giá trị của thành phố Huế.
Một phòng trưng bày bộ sưu tập của “nhà sử học” Hồ Tấn Phan nếu được quan tâm xây dựng không chỉ giữ cho Huế một địa chỉ có giá trị lịch sử và khoa học mà còn có thể trở thành điểm tham quan văn hóa độc đáo mà khó tỉnh thành có được.
Bài, ảnh: PHẠM PHƯỚC CHÂU