Về đấy thì tôi không có bạn chơi đáo chơi bi và cả bắn súng. Cậu tôi đẻ nguyên năm đứa con gái, vậy nên cái mà tôi mang về để khoe với chúng là khẩu súng bắn diêm tôi tự làm lấy. Hồi ấy mẹ tôi là phó giám đốc nhà máy Diêm Thanh Hóa nên chúng tôi có rất nhiều thuốc diêm phế thải. Lấy cái van xe đạp cột vào khẩu súng lục gỗ tự đẽo, kiếm cái nan hoa hoặc cái đinh làm kim hỏa, chế ra cái cò để bóp phát thì cái kim hỏa lao vào cái van xe đạp đã nạp đầy thuốc diêm. Tất nhiên là mẹ cấm nhưng sau có một chú kỹ thuật can thiệp bằng cách bảo nếu chỉ nạp chừng ấy chừng ấy thuốc thì an toàn nên mẹ lơ cho chơi. Mấy đứa em gái con cậu nhìn thấy tôi có khẩu “súng lục” nhét ở túi quần sau thì mắt tròn mắt dẹt, phục sát đất… Nhưng đến giờ trong tôi, cái màu xuân Ninh Bình nó cứ ngờm ngợp xanh của rau diếp, cải bắp, su hào, và vẫn nhớ, cỗ tết thời ấy ở quê ngoại chí ít phải có 4 món: giò nem bung mọc, ngoài ra là xu hào xào, hành hoa luộc…
Thanh Hóa hồi ấy rất nghèo. Cán bộ công nhân nhà máy thì còn đỡ vì nhà bếp thế nào cũng thịt lợn, bữa liên hoan cuối năm hàng trăm công nhân thường có tiết canh, lòng và… cháo. Còn thịt để chia nhau. Mẹ tôi được các cô chú nhà bếp ưu tiên - giờ có thể gọi là “tham nhũng” - ấy là được lấy toàn bộ tiêu chuẩn thịt bằng… mỡ. Về rán lên, đổ vào chai, tóp thì cất rất kỹ để thi thoảng lấy ra điểm xuyết vào rau muống xào, còn mỡ, chỉ được nhúng đũa vào rồi rút ra mỗi khi sử dụng.
Bà con nông dân thì hồ hởi chờ… tát ao. Những nhà có điều kiện thì đụng lợn. Nhưng cũng không dễ để vác ông lợn trong chuồng ra thịt, bởi phải xin phép rất nhiêu khê. Đụng lợn không vui bằng tát ao, bởi nó không phổ quát. Trẻ con lăm lăm trên bờ, nghe lệnh là a la xô nhào xuống mót cá. Mà lạnh tái lạnh tê. Những thân hình còm nhom bết bùn, răng môi lập cập, thế mà cứ đen ngòm cả ao hò hét như vỡ trận. Cỗ tết thế nào cũng có món cá kho riềng. Đấy là món chủ lực, ngon nhất. Những đứa trẻ con nông thôn lứa chúng tôi chỉ mong tết để được ăn cơm trắng với cá kho, ăn kỳ no mà không phải… trông nồi…
Sau giải phóng thì tôi theo ba mẹ về quê, ở một ngôi làng rất đẹp sau lưng là phá trước mặt là sông, cách Huế chừng bốn chục cây số. Chỉ cách một con đèo Hải Vân, trong khi Huế lạnh tái tê thì Đà Nẵng chang chang nắng. Tết Huế trong tôi là mùa chia ly. Học đại học, cứ chuẩn bị tết thì những đứa ở Huế chuẩn bị tâm thế tiễn bạn ở các tỉnh về quê. Chúng tôi liên hoan cuối năm, rồi kéo ra bến xe ngồi suốt đêm xếp hàng mua vé cho bạn. Vé xe hồi ấy là cuộc chiến đấu ngoan cường, khéo léo và bền bỉ. Sinh viên nghèo, không biết chiến đấu thì lấy sức trẻ mà thi, ấy là ôm chiếu ra trải ngay trước cửa phòng vé, ngay trong cái ô bằng sắt người ta hàn cứng thành hàng trước phòng vé để bắt buộc mọi người xếp hàng, nằm ngồi ngổn ngang ở đấy chờ nhân viên bán vé mở cửa...
Bao giờ cũng thế, chia tay bạn bè xong thì trở về… trống rỗng. Lạ thế. Mưa và lạnh. Gió cứ hun hút. Tết hồi ấy cũng rất nghèo. Nhà tôi có phiếu phân phối lương thực thực phẩm, và cả chất đốt nữa, tết xếp hàng mua thịt nếp đậu các loại. Chiều ba mươi là vui nhất vì các cô, dượng, em ba tôi, cháu chắt các loại xúm về nhà cậu, tưng bừng. Nhưng cũng chỉ buổi chiều ấy, nhà tôi còn lại 4 người, ba mẹ và 2 anh em tôi, tết lừ lừ trôi qua…
Tôi thèm cái nắng gió phương Nam biết bao, và đấy là lý do vừa ra trường là tôi đã xung phong lên Tây Nguyên.
Anh bạn nhà thơ Phạm Đức Long trong một đêm 30 rất buồn ở Pleiku đã làm bài thơ “khoảng trời lá thông” có một câu mà tôi nhớ mãi “Có mùa xuân im lặng kéo qua đời”. Đi rồi mới nhớ những cái tết, những mùa xuân Huế. Ai đó nói đúng, Huế như một cô gái đỏng đảnh, dễ thương nhưng rất khó chịu. Nó khiến các chàng trai khi ở gần thì muốn… thoát, nhưng khi đi xa thì da diết nhớ về. Điều ấy chứng minh bằng chi tiết, người Huế dù có đi khắp mọi phương trời kiếm ăn, nhưng ít nhất một năm một lần, đặc biệt là tết, lũ lượt kéo về quê. Ngày xưa là lếch nhếch xe đò tàu chợ, ba bốn ngày đường mới về đến nhà, giờ thì máy bay, xe riêng hoặc vài ba nhà thuê một chuyến ô tô về quê, nó khiến sự trầm mặc vốn có của Huế như bừng thức trong những ngày tết. Huế là đất rất bảo thủ, nhưng giờ, sự bung tỏa của những người con xa quê dịp tết trở về đã khiến Huế như vừa thay áo mới. Các phong cách văn hóa được đưa về, tất nhiên có cả tích cực và tiêu cực, khiến tết Huế như tươi tắn hơn, rực rỡ hơn, náo động hơn và có vẻ cũng tất tả hơn…
Những năm 80, 90 của thế kỷ trước, tết ở Pleiku cũng rất buồn. Phần lớn những người ăn tết ở đấy là xa quê, cái tâm trạng vọng cố hương nó khiến con người như cứ thiếu vắng nỗi gì, vui là vui vậy gọi là, chứ không bền chắc. Người tinh ý vẫn nhận ra nỗi thắc thỏm, xa vắng, chênh vênh trên gương mặt từng người…
Nó là một loài hoa dại, dại đến vô cùng dại, chuyên lấn chiếm đất của con người. Thời đói kém, thấy nó lan ra là con người lại thở dài, tìm cách chặn sự ăn lan của nó. Đến một lúc, đời sống tạm no đủ, con người bỗng ngẩn ra: ơ hay, nó đẹp đến thế kia kia mà. Cứ ngằn ngặt vàng như thế, từng thảm nhấp nhô trong gió trong nắng cao nguyên. Trời xanh, mây trắng, nắng vàng, đất đỏ… và trên ấy, ngờm ngợp dã quỳ. Giờ thì người ta bắt đầu quý dã quỳ, có thành phố cao nguyên đã lấy dã quỳ là biểu tượng của thành phố, người ta còn nghiên cứu tác động làm cho dã quỳ lùn đi để trồng trong phố, có những tour du lịch đi ngắm và chụp ảnh dã quỳ…
Bây giờ, muốn ngắm dã quỳ thì về làng. Nhưng cũng không phải làng nào cũng còn dã quỳ. Xây dựng đến đâu, dã quỳ dạt đi đến đấy. Đất hoang không còn, dã quỳ cũng hết đất sống…
Tết này, vì một lý do đặc biệt, tôi lại ăn tết tại thành phố Hồ Chí Minh, lại được khám phá cái tết phương Nam. Những cú di chuyển đúng vào dịp tết vừa thú vị lại vừa nao nao. Lại nhớ cái thời sinh viên ở thập kỷ 70 của thế kỷ trước ở Huế, lớp tôi có một đứa, cứ tết là ôm mấy ổ bánh mì leo lên tàu, chạy từ Bắc vào Nam rồi ngược lại. Giao thừa, nhà tàu mời tất cả hành khách có mặt trên tàu dồn về 1 toa đón giao thừa. Nó kể, có năm cả đoàn tàu có mỗi nó là khách lúc giao thừa, tàu vẫn chạy xình xình, bên ngoài trời đen như mực tàu, nó rưng rưng cầm ly rượu hương chanh nhà tàu mời mắt nhoa nhóa nước…
Gần ra trường mới biết, nó là con liệt sĩ, nhà chả còn ai, tết về nhà chỉ thui thủi một mình, nó đã chọn tàu khách xuyên Việt làm nơi đón tết…