Đi về nhiều vùng nông thôn của Thừa Thiên Huế, điểm đáng mừng là tốc độ đô thị hóa ngày càng nhanh. Điều này thể hiện ở chỗ, nhiều khu quy hoạch đất nền nhanh chóng được lấp đầy. Nông thôn bây giờ cũng đất chật người đông chứ không phải như xưa. Tốc độ đô thị hóa đã tạo ra nhiều công ăn việc làm mới. Các ngành nghề liên quan đến xây dựng và dịch vụ phát triển mạnh. Tất nhiên thu nhập và đời sống của người dân được nâng cao hơn. Tuy nhiên, đi cùng đó cũng phát sinh nhiều vấn đề xã hội không dễ giải quyết.
Điều đầu tiên dễ nhận thấy, dù “mang tiếng” là đô thị (thị trấn, thị tứ, trung tâm, cụm dân cư… cũng là một dạng đô thị nhưng ở bậc thấp hơn) nhưng ý thức và nếp sống đô thị (kể cả công tác quản lý và ý thức của người dân) chưa theo kịp, nên phát sinh lắm chuyện tréo ngoe. Ví dụ, trong một khu dân cư đã hình thành, nhiều người chủ yếu làm nghề và dịch vụ nhưng còn nhiều người vẫn còn làm nông nghiệp, nuôi heo, nuôi bò, nuôi gà vịt… Tức là môi trường đã khác, nhưng sự chuyển đổi ngành nghề và cả ý thức không phải ai cũng thay đổi như nhau, thành ra choãi nhau cũng là chuyện thường! Người làm nghề cả ngày mệt mỏi, tối đến muốn nghỉ ngơi thì gặp phải mùa nông nhàn, người nông dân tụ tập ăn uống, hát hò khá ầm ĩ. Việc nhắc nhở để giữ những nề nếp, qui định chung cũng không phải dễ. Trưởng thôn nhìn lại quanh mình là họ hàng, cô bác… Không phải nhất nhất cứ “xách” luật và qui định ra nói lý là được.
Vệ sinh môi trường cũng đang là vấn đề ở nông thôn. Xây dựng phát triển nhưng theo lối tự phát, thiếu qui hoạch nên nước thải, chất thải, thu gom rác thải còn nhiều bất cập. Ở những nơi qui hoạch khu dân cư mới thì thiếu đồng bộ. Làm hệ thống thải nhưng chỉ trong khu qui hoạch. Khi bán xong đất nền thì giao cho người dân “tự xử”, gần như giao phó và không biết hệ thống nước thải kết nối đi đâu. Chúng ta không lạ gì đi trên những con đường làng (nhất là ngang qua những nơi không có dân cư) bắt gặp rất nhiều những bịch rác thải đủ loại. Có khi cả động vật chết nên mùi hôi thối bốc lên nồng nặc. Tình hình hiện nay đã được cải thiện rất nhiều, nhưng nhiều nơi việc vứt chất thải bừa bãi vẫn chưa chấm dứt.
Đồng áng bây giờ đa số là người lớn tuổi làm. Phần lớn thanh niên là đi làm công nhân, làm nghề, làm dịch vụ. Những đặc điểm của nếp sống đô thị đã ít nhiều hình thành nên tính cách của một lớp người trẻ. Cùng với những cái hay, cái đẹp… thì cũng có không ít điều chưa hay, chưa đẹp. Tôi đã nhiều lần chứng kiến trong các quán ăn (gọi quán nhậu thì đúng hơn) từng tốp thanh niên. Họ đánh số đề, họ nói tục… Không biết là đã ở mức độ phổ biến không, nhưng những cảnh này là không phải khó gặp. Đường làng thì chật, khúc khuỷu, quanh co nhưng xe tay ga, xe phân khối lớn ngày càng đông nên làng quê giảm đi rất nhiều sự yên tĩnh. Tình trạng đốt rạ, phơi lúa trên đường, thả chất thải xuống lòng sông, hói đã kéo dài nhiều năm nay, chính quyền đã nói nhiều nhưng vẫn chưa chấm dứt.
Ở đây có một phần trách nhiệm quản lý của chính quyền cơ sở chưa cương quyết, nhưng một phần là nhiều người dân chưa đủ điều kiện (cũng có thể là từ nhận thức) để khắc phục những hạn chế này. Ví dụ như mùa gặt, nhà thì không có sân phơi, hợp tác xã thì chưa xây dựng được cơ sở sấy… thế thì người nông dân phơi ở đâu ngoài ven đường như chúng ta vẫn thấy? Muốn có điều kiện, không phải ngày một ngày hai mà được nên có lẽ tình trạng này còn kéo dài. Cứ nhìn vào chuyện đốt rạ mà xem. Chỉ thị cấm của UBND tỉnh đã có. Chỉ thị vừa mới nhắc lại cũng đã có. Nhưng cuối vụ đông xuân vừa qua, để chuẩn bị vào vụ hè thu, người nông dân vẫn đốt rạ “sáng đồng”.
Có lẽ sự chuyển đổi nào cũng cần thời gian để thích ứng. Vấn đề là nó kéo dài hay ngắn mà thôi!
NGUYÊN LÊ