Đơn giản là vì bộ máy hiện tại quá cồng kềnh, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ. Điều quan trọng hơn nữa là hàng năm một nguồn ngân sách phải chi quá lớn để nuôi bộ máy đã làm cho nguồn lực tài chính của Nhà nước ngày càng gặp nhiều khó khăn. Trong tổng chi ngân sách nhà nước hàng năm, một tỷ lệ rất cao là chi cho chi tiêu thường xuyên, tức chi nuôi bộ máy. Một khi đã như vậy thì các nhiệm vụ chi khác, trong đó có một nhiệm vụ chi hết sức quan trọng là chi cho đầu tư phát triển bị ảnh hưởng. Muốn tăng chi cho đầu tư, Chính phủ phải đi vay, nghĩa là đưa nợ công ngày càng cao. Điều này cũng đồng nghĩa với việc trả nợ công ngày càng cao, tức là chi phí cao cho đầu tư phát triển.
Sắp xếp bộ máy nhà nước, thực chất của vấn đề ở hai điểm: đó là tổ chức lại nguồn nhân lực sao cho tinh gọn và hoạt động hiệu quả. Và một điều kéo theo là để sử dụng nguồn lực tài chính một cách hiệu quả, tiết kiệm.
Thực hiện điều này là cả một quá trình khó khăn và phức tạp. Về nhân lực, khi sắp xếp, một nguồn nhân lực không nhỏ sẽ dôi dư. Giải quyết hợp lý nguồn nhân lực như thế nào vừa có tình vừa có lý là một điều không dễ dàng. Cả một bộ máy cồng kềnh như hiện tại, bây giờ sắp xếp lại, ai ở lại, ai nghỉ có lẽ cần một lộ trình dài. Đó là về nguồn nhân lực nói chung, còn nguồn nhân lực có chức vị việc sắp xếp cũng không hề dễ dàng. Do sắp xếp, sẽ có một số người từ có chức mà thành “mất chức”. Việc nảy sinh những tâm tư ở người này, người nọ là điều có thể sẽ xảy ra. Chính vì vậy, ngoài quyết tâm chính trị rất cao trong việc sắp xếp bộ máy thì còn công tác cán bộ phải hết sức khéo léo; công tác tư tưởng phải được làm trước một bước. Giữa tháng 4 vừa qua, ở lĩnh vực y tế, UBND tỉnh ban hành Quyết định thành lập Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh trên cơ sở hợp nhất 5 trung tâm hoạt động ở lĩnh vực y tế trước đây. Quyết định nêu rõ: Lãnh đạo Trung tâm gồm Giám đốc và không quá 3 Phó Giám đốc. Như vậy có thể thấy, khi sắp xếp lại, sẽ có một số người trước đây là giám đốc trung tâm nay sẽ không giữ chức vụ này, thậm chí là xuống mức trưởng một phòng chức năng nào đó; các phó giám đốc trung tâm cũng vậy.
Vừa sắp xếp vừa tinh giảm được bộ máy là điều quá tốt theo kỳ vọng. Nếu do đặc điểm tình hình thực tế, nhiều đơn vị chưa thể giảm ngay về nguồn nhân lực, thì cái lợi về việc sắp xếp có thể nhìn thấy được, đó là tinh gọn được đầu mối. Việc chỉ đạo và thừa hành công việc trở nên tập trung hơn; kéo theo điều này có thể là tiết kiệm được các chi phí, chẳng hạn như chi phí văn phòng làm việc; giảm được nguồn kinh phí trả phụ cấp cho các chức danh. Và điều quan trọng nhất là từ đây, với sự kiểm soát chặc chẽ, bộ máy chỉ có thể giảm chứ không thể phình to, hiệu suất công việc sẽ được nâng cao và như vậy, tính chuyên nghiệp của bộ máy sẽ nâng cao theo.
Về mặt tài chính, cùng với việc sắp xếp là thực hiện cơ chế tự chủ tài chính. Mức độ tự chủ tài chính ở mức độ nào là tùy đặc điểm tình hình của từng đơn vị. Điều này không thể có một mẫu số chung. Song việc áp đặt cơ chế tự chủ là việc làm cần thiết. Có tự chủ mới tạo nên áp lực, từ đó sẽ phát sinh động lực cho sự phát triển. Khi “đồng tiền đi liền khúc ruột” thì tự khắc họ sẽ biết sử dụng đồng tiền một cách hiệu quả hơn; sử dụng nguồn nhân lực như thế nào cho tiết kiệm và hiệu quả. Một khả năng có thể xảy ra, đó là các đơn vị sẽ trình các phương án làm thế nào để “bám víu” vào ngân sách, nhận được sự “trợ cấp từ ngân sách” càng nhiều càng tốt. Điều này, khi duyệt phương án, cần đánh giá sát thực tế mà tiêu chí đặt ra là phải giảm cho được nguồn nhân lực và giảm cho được chi phí tài chính. Nếu không thực hiện được điều này, thì việc sắp xếp lại bộ máy cũng không đạt được hiệu quả như mong muốn.
Nguyên Lê