Miền quê ven biển của tôi khắc nghiệt lắm, nhưng hè về cũng là mùa của hoa trái ngọt lành. Nào mận, ổi, mít, nào mãng cầu, nào chay. Lúc còn bé, chay là thức quả gần gũi với chúng tôi. Những nhà có chay vào mùa này, người ta dùng khoèo nèo vặn từng chùm chay để vào thúng mủng, sau đó tòn ten gánh ra chợ.
Mỗi phiên chợ sáng, chúng tôi háo hức chờ mạ về, ngả nón ra là chùm chay còn nguyên lớp phấn. Tranh nhau những quả to nhất, lũ trẻ làng quê chúng tôi nhẹ nhàng bẻ đôi những trái chay vỏ vàng, thịt hồng hồng thơm ngát. Giữa cái nắng mùa hè oi ả, vị dịu chua, ngọt mát của những quả chay thấm vào người, ai nấy hít hà xuýt xoa bởi cái ngon lành ấy, rồi nhanh nhẹn phun phì phì bao nhiêu là hạt chay xuống đất.
Ở làng tôi, chẳng biết được trồng từ bao giờ, đa phần những cây chay trong làng đều là những cội chay chắc đã hàng chục năm tuổi. Riêng tôi, sức hút từ những cây chay cổ thụ này hơn hẳn những cây be bé. Không phải quả chay chín thơm từ những cây một vài năm tuổi chẳng ngon. Nhưng với những thân cây xù xì cao sừng sững, những tán cây che mát cả một góc vườn. Từ đâu đó trong suy nghĩ của cô nhóc là tôi lúc ấy, những đóa hoa chay được nở trên tán cây kia, những quả chay hít hương khí đất trời, bao tháng đong đưa trên tán cây cao vút ấy hiển nhiên sẽ ngon lành, ngọt mát hơn rất nhiều so với những quả mọc trên những thân chay non tơ.
Còn nhớ dạo nọ, khi cùng chúng bạn tham gia nhóm tuyên truyền cho bà con phòng tránh dịch sốt xuất huyết, chúng tôi đã bất ngờ lọt vào vườn chay với ba tán cây chay cổ thụ. Vốn là đứa thích đội đầu trần dang nắng, chẳng ngại lùm bụi mà chơi trò đánh trận, xông pha từ nhà ra ngõ, những tưởng tôi đã nắm vững trong lòng bàn tay những ngôi nhà trong làng. Nhà mệ này có đào ngon, nhà chú kia có vườn ổi đỏ thơm lừng, thế mà vào nhà mệ Chanh (người mệ tôi hay bắt gặp khi đi chợ về) tôi đã hoàn toàn bất ngờ.
Ba cội chay hẳn đã vài chục năm tuổi, thân cây cao vút quá một người ôm, lớp vỏ theo thời gian đã bạc màu, chai sần, xù xì hết cả. Tán chay cũng thế, giữa trưa nắng hè, tán chay vươn rộng, xanh um như ngoài kia không phải là cái nắng rát bỏng. Và lúc lỉu trên tán cây ấy, hằng hà sa số nào là chay, có quả nhỏ chút xíu, có quả to gần bằng nắm tay đang chín rộ, vàng ươm và thơm nức mũi.
Thật may mắn làm sao mệ Chanh lại là người vô cùng yêu quý những đứa nhóc như chúng tôi. Vui vẻ chỉ chỗ cái thang lẫn cây khoèo nèo, mệ cho chúng tôi hái bao nhiêu tuỳ ý. Trèo lên thang, khoèo từng chùm chay xuống đất, chúng tôi chia nhau bỏ chay vào vạt áo. Những quả chay có màu và hoa văn đẹp quá, từng chùm quả vàng có những chấm xanh màu nhạt, cắn ngập những quả chay ấy, tôi lại càng yêu hơn những tán chay cổ thụ. Ngon, ngọt, thơm và láng lẩy, những trái chay ấy chẳng khác nào món đồ kim cương giữa muôn ngàn kho báu của tuổi thơ.
Bây giờ, dù đã đi làm xa nhà, nhưng vẹn nguyên trong tôi vẫn là hình ảnh những tán chay rậm rạp, xào xạc theo những cơn gió mùa hạ. Lấp ló trong những tán chay ấy, năm nào cũng thế, là những quả chay xanh xanh, vàng vàng. Mùa chay đã về rồi, tôi cũng sẵn sàng cho một chuyến về làng để đi khắp nơi lùng tìm những cội chay thật to, thật cao. Để hít hà mùi thơm của những quả chay lúc lỉu, mùi thơm của bao ký ức thuở còn thơ bé.
Mai Huế