Tình trạng khai thác trái phép cát sạn nói riêng và các loại khoáng sản nói chung trên địa bàn tỉnh diễn ra từ rất lâu, lúc âm thầm, lén lút, khi ồ ạt công khai gây nhức nhối dư luận. Chuyện khai thác cát sạn trên thượng nguồn sông Hương và một số dòng sông khác trên địa bàn tỉnh không phải bây giờ mới rộ lên mà diễn ra từ khá lâu. Trước đây, người dân chủ yếu khai thác thủ công nên mức độ ảnh hưởng đến môi trường không lớn, thậm chí có những mặt tích cực trong việc nạo vét lòng sông, khơi thông dòng chảy. Nay khai thác cát sạn đã chuyển sang kiểu công nghiệp, với tàu lớn, vòi rồng một cách quy mô. Để có lợi nhuận cao, cứ chỗ nào dễ khai thác là họ tập trung máy móc, phương tiện ồ ạt khai thác, bất chấp hậu quả để lại cho môi trường, gây sạt lở bờ sông, đê kè, nhà cửa, đất đai sản xuất của người dân hai bên bờ. Không ít lần người dân bức xúc phản ánh, đề nghị các cơ quan chức năng can thiệp; thậm chí bột phát “tự xử” “cát tặc”, gây ảnh hưởng trật tự, trị an…

Không riêng cát sạn, nhiều loại khoáng sản khác trên địa bàn tỉnh cũng bị khai thác trái phép, như đất sét, cao lanh, vàng sa khoáng. Thủ đoạn của các đối tượng hết sức tinh vi và đa dạng. Có nơi giấy phép cấp mỏ một đằng, khai thác một nẻo. Có kẻ lợi dụng giấy phép khơi thông dòng chảy tổ chức khai thác trái phép hàng ngàn m3 cát sạn như ở Nam Đông. Có trường hợp núp bóng mục đích cải tạo hồ cá tổ chức khai thác đất sét ồ ạt như ở Dương Hòa (Hương Thủy). Có trường hợp chẳng cần phép tắc cứ âm thầm đưa phương tiện vào khai thác trái phép như vụ khai thác vàng sa khoáng ở A Lưới và lòng hồ Tả Trạch cách đây không lâu…

Điều đáng nói, các vụ việc khai thác khoáng sản trái phép đã được các cơ quan chức năng phát hiện xử lý hay báo chí phản ánh hầu hết có tổ chức và diễn ra công khai. Chẳng hạn, các vụ khai thác vàng sa khoáng họ đưa cả máy móc, phương tiện vào tận nơi khai thác, máy nổ vang cả góc trời. Hay vụ lợi dụng khơi thông dòng chảy để khai thác cát sạn ở Nam Đông mới đây, đâu chỉ diễn ra dưới lòng sông mà rầm rộ cả trên bờ, có bến bãi tập kết, ô tô ra vào tấp nập. Điều này không thể nói chính quyền địa phương, cơ quan quản lý không biết mà vấn đề là có làm hết trách nhiệm của mình hay không mà thôi.

Để chấn chỉnh tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, lãnh đạo tỉnh nhiều lần chỉ đạo các cơ quan chức năng, các địa phương tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và đã từng xử phạt các đơn vị, cá nhân vi phạm. Tuy nhiên, với mức xử phạt từ vài chục triệu đồng đến hàng trăm triệu đồng có lẽ vẫn chưa đủ sức răn đe các đối tượng vi phạm, vì nguồn lợi từ khai thác khoáng sản trái phép quá hấp dẫn. Vì vậy, bên cạnh xử nghiêm các đối tượng vi phạm, cần xử lý trách nhiệm đối với các địa phương buông lỏng quản lý, thiếu kiên quyết đối với những trường hợp khai thác khoáng sản trái phép. Chỉ khi gắn trách nhiệm giữa các cơ quan quản lý Nhà nước với quản lý địa bàn của các địa phương mới kịp thời phát hiện, xử lý triệt để các hành vi khai thác khoáng sản trái phép trên địa bàn.

Hoàng Giang