Rừng cây bản địa ở rú cát Vinh Xuân là tấm bình phong giữ đất giữ làng
Giữ đất
Nằm bên kia phá Tam Giang, rú cây bản địa ở Vinh Xuân chạy song song với QL49B hiện hữu một màu xanh cùng với nương vườn, bờ tre của các làng Xuân Thiên Hạ, Xuân Thiên Thượng, Mai Vĩnh, Kế Võ...
Theo lời kể của ông Nguyễn Thí, Trưởng thôn Kế Võ, rú cây bản địa tồn tại từ hàng trăm năm. Có rất nhiều loài cây bản địa sinh sống, nhưng đặc trưng nhất chỉ có ở thôn Kế Võ vẫn còn nhiều là cây trà ổi, trâm bầu, chiếm tỷ lệ lớn. Ngoài ra còn có nhiều loài cây khác, như bộp, ve ve, thầu tấu, trâm móc, chìu chìu... Ngoài giá trị bảo vệ môi trường sinh thái, giữ đất giữ làng, nhiều loài cây bản địa ở rú như trà ổi, trâm bầu, ngọt...còn cho trái ăn.
Trong lần khảo sát thành phần loài cây bản địa ở vùng rú cát Thừa Thiên Huế, anh Hồ Ngọc Anh Tuấn và nhóm điều tra của Viện Tài nguyên Môi trường -
Đại học Huế rất bất ngờ khi ở rú cát Vinh Xuân còn tồn tại các khóm rừng nguyên sinh gồm nhiều loài bản địa. Trong đó, rừng cây trâm bầu được cho là “hàng hiếm” chỉ còn sót lại ở đất Vinh Xuân bởi nhiều nơi khác đã bị mai một. Tuy thuộc nhóm cây bụi, nhưng số lượng cây có đường kính vài chục cm ở rú cát Vinh Xuân khá nhiều.
Qua thực địa, ở 6 thôn của xã Vinh Xuân hầu hết đều có rừng cây bản địa phát triển xanh tốt nằm xen lẫn giữa vùng nghĩa địa. Tập trung nhiều và phát triển rậm rạp nhất là ở 3 thôn: Kế Võ, Tân Sa, Khánh Mỹ với chiều dài hơn 2,5km và bề ngang của rú khoảng 500m. Trong đó, Kế Võ là địa bàn có diện tích cây bản địa lớn nhất với khoảng 26ha.
Ngày xưa, những khu rừng này được con dân bảo vệ theo lệnh của làng, bằng những bản cam kết “không dấu”. Cho đến nay, dù trải qua các cuộc chiến tranh, có lúc bị bom đạn tàn phá, nhưng những việc làm ý nghĩa này được duy trì và kế tục, nên rú cát Vinh Xuân vẫn luôn xanh tốt. Bây giờ, mỗi thôn đều thành lập tổ bảo vệ rừng để giữ gìn, tôn tạo, phát quang sạch sẽ, tuyệt đối cấm chặt phá và phải giữ nguyên hiện trạng. Dù xây mồ mã, mở đường cũng phải báo cáo thôn và tuân thủ hương ước, quy ước bảo vệ rú cây bản địa của địa phương.
Nhiều người dân sinh sống dọc rú cát vẫn giữ quan niệm “rú tàn làng mạt” của cha ông để truyền lại cho các thế hệ sau. Vì trong thời điểm biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, môi trường sống ngày càng khắc nghiệt do tác động của con người, phát triển kinh tế, xã hội, thì vai trò của rừng cây bản địa vẫn còn nguyên giá trị và phục vụ thiết thực cuộc sống người dân, duy trì bền vững môi trường sinh thái cho vùng rú cát.
Cộng đồng cùng bảo vệ
Từng có một thời kỳ, do người dân có nhu cầu về chất đốt rất lớn, nên nhiều cây bụi hay cây có thân to bị chặt phá. Nhiều loài động vật trú ngụ trong rú cũng bị săn bắt hoặc bị thu hẹp nơi ở.
Những năm sau này, một phần nhờ đời sống thay đổi, phần khác nhờ những người tâm huyết và tinh thần trách nhiệm của cả cộng đồng mà những khu rừng nguyên sinh dọc rú cát Vinh Xuân được sinh sôi, phát triển trù phú. Một số loài vốn tiệt chủng nhưng bắt đầu xuất hiện trở lại như: chim bìm bịp, sóc, chồn, mèo hoang...
Cộng đồng người dân luôn ý thức rằng, một khi rú còn thì làng còn, nên mọi người dân cùng tuân thủ thực hiện các giải pháp bảo vệ, giữ rú. Tuy nằm rải rác theo từng cụm lớn, nhỏ khác nhau, nhưng rú cây bản địa dọc dải cát Vinh Xuân thực sự là “lá phổi xanh” hiếm có còn được duy trì, bảo vệ. Rú không chỉ đem lại thảm xanh trong lành, giúp ngăn cát bay cát lấp mà còn dự trữ nguồn nước ngầm, làm mát cho đất để phục vụ sản xuất nông nghiệp, các trại cây ăn quả như dừa xiêm lùn, xoài được trồng xen lẫn trong rú phát triển tốt.
Bí thư Đảng ủy xã Vinh Xuân, ông Trần Văn Đê cho hay, diện tích đất có rừng trên toàn xã hiện có 267ha, gồm rừng bản địa, rừng phòng hộ và rừng sản xuất. Với giá trị của rừng bản địa mang lại, không chỉ phần rú cát được các thôn đưa vào hương ước, quy ước bảo vệ nghiêm ngặt mà chính quyền địa phương cũng đã thành lập tổ bảo vệ rừng và đưa công tác bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng vào nhiệm vụ công tác thường xuyên của xã.
Ông Nguyễn Văn Minh, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Phú Vang thông tin, qua phân công nhiệm vụ cho cán bộ kiểm lâm địa bàn, rừng cây bản địa dọc rú cát Vinh Xuân và một số xã vùng cát ven biển Phú Vang có rừng nguyên sinh bản địa đều được quản lý, bảo vệ tốt. Đa phần diện tích rừng rú không bị thu hẹp và bị ảnh hưởng bởi những dự án phát triển kinh tế ở địa phương.
Hiện, trên địa bàn có 2 dự án đầu tư sân golf và khu nghỉ dưỡng cao cấp với diện tích đất quy hoạch cấp cho 2 dự án này khoảng 280ha. Tuy nhiên, theo chính quyền xã Vinh Xuân, diện tích đất giao phục vụ 2 dự án này nằm ngoài phạm vi diện tích rừng rú cát, nên những khu rừng bản địa càng có cơ hội tiếp tục phát triển và giữ vai trò “lá phổi xanh”, giữ đất, giữ làng cho người dân vùng cát Vinh Xuân.
Bài, ảnh: HOÀI THƯƠNG