Tài, đức không phải trừu tượng mà là cái hết sức cụ thể. Người có tài thì làm việc gì cũng giỏi, cũng trôi chảy, nhìn xa trông rộng. Ở lĩnh vực chuyên môn hẹp thì biết làm cách nào đó để đạt hiệu quả tốt nhất. Ở lĩnh vực quản lý thì biết cách làm sao cho bộ máy vận hành hiệu quả nhất, nghĩa là biết cách tổ chức, khơi dậy năng lực của từng thành viên… Cái này là hoàn toàn đo đếm được.
Đức cũng vậy. Là đạo đức của một con người. Sống phải có tình có lý, trọng điều cao cả, ghét cái thấp hèn; sống ngay thẳng, không vụ lợi; đặt lợi ích chung, lợi ích xã hội lên trên lợi ích riêng tư; quan hệ và xử sự với mọi mối quan hệ theo một chuẩn mực mà quy ước xã hội, cộng đồng đã thống nhất… Cái này cũng đo đếm được!
Nói cụ thể, tài và đức là những thứ đo lường được, nó là cái hiện hữu ở một con người. Thế thì tại sao chúng ta không thấy?
Điều này không hề võ đoán. Không phải là tất cả nhưng có vẻ như trong thời gian gần đây, tình trạng “không nhìn thấy rõ” năng lực và đạo đức của cán bộ, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo đã xảy ra ở nhiều địa phương. Nhìn trên mặt báo, chúng ta thấy hễ ngành chức năng kiểm tra ở nơi nào là ở đó phát hiện ra sai phạm. Có những sai phạm rất nghiêm trọng, về quản lý kinh tế, về công tác tổ chức cán bộ, về những vi phạm quy định những điều đảng viên không được làm.
Có những cái sai chúng ta có cảm giác quyền lực đã bị lạm dụng. Có những cái sai làm cho chúng ta cảm thấy, đã là cán bộ ở vị trí cao trong một tổ chức nhưng quá đề cao lợi ích cá nhân. Nó không phải “một sớm một chiều” mà cả một quá trình.
Cán bộ lãnh đạo bao giờ cũng trưởng thành từ vị trí thấp lên vị trí cao. Nghĩa là phải trải qua một quá trình dài kiểm nghiệm thực đức và thực tài trong hoạt động thực tế. Phải trải qua nhiều vòng giám sát. Như vậy, khó có thể nói hệ thống tổ chức chính trị chọn sai người, mà nếu có cũng chỉ là số ít. Chúng ta chỉ có thể lý giải điều này bằng sự tha hóa về đạo đức trong quá trình làm việc bởi quyền lực. Quyền lực không được kiểm soát tốt nên đã bị lợi dụng. Nó như luật nhân quả: quyền lực bị lạm dụng cho mục đích riêng dẫn đến tha hóa về đạo đức. Càng tha hóa về đạo đức thì càng dùng quyền lực để củng cố địa vị của mình.
Như vậy, để tránh sự tha hóa về đạo đức của cán bộ, nhất thiết phải kiểm soát cho được quyền lực. Để người lãnh đạo phải sử dụng quyền lực vào mục đích tốt đẹp là xây dựng một xã hội phát triển; phụng sự cho những điều tốt đẹp.
Chúng ta không thiếu cơ chế giám sát thực thi quyền lực. Tuy nhiên có lúc, có nơi, việc giám sát rơi vào hình thức, không hiệu quả. Bởi thế, để bản thân người lãnh đạo tự tu dưỡng, rèn luyện thì chưa đủ, mà phải tạo mọi điều kiện để tăng cường sự giám sát, trong đó coi trọng sự giám sát của nhân dân. Bởi tai mắt của nhân dân ở đâu cũng có. Nhân dân là số đông, là người công tâm, công bằng nhất.
Nhưng muốn vậy, không có cách nào khác hơn là tăng cường sự minh bạch để người dân biết và giám sát. Nhân dân vừa giám sát thông qua người đại diện của mình nhưng đồng thời cũng tăng cường cơ chế giám sát trực tiếp.
Chẳng hạn như kê khai tài sản. Chúng ta có cơ chế từ cấp nào đến cấp nào, làm việc ở những lĩnh vực nào phải kê khai tài sản. Nhưng xem ra, cơ chế công khai, minh bạch chưa được thực hiện tốt. Trừ những lĩnh vực nào, cấp nào, trường hợp nào phải giữ bí mật, còn lại cần công khai cho mọi người biết và tham gia giám sát. Anh cũng làm việc như mọi người, không thấy tham gia hoạt động kinh tế gì; điểm xuất phát của gia đình cũng khó khăn như mọi người nhưng lại có “của chìm của nổi” đột biến. Những trường hợp như vậy phải được giám sát và giải trình đến nơi đến chốn. Làm được như vậy, vừa phát huy được sự giám sát của nhân dân, vừa có thể góp phần hạn chế tiêu cực.
Nhưng điều quan trọng là phải kiểm tra giám sát liên tục để kịp thời chấn chỉnh, ngăn chặn sự thoái hóa của cán bộ. Điều này quan trọng hơn nhiều so với việc phải xử lý sai phạm.
NGUYÊN LÊ