Lễ cúng này như một hình thức tưởng nhớ, tri ân chư thần, anh linh chư vị tiền nhân “chủ cũ” của vùng đất; cầu mong họ phù trì để cuộc sống nơi vùng đất mới của những cư dân mới được an vui, phát triển.
Cũng với ý nghĩa đó, nghe nói trước đây từ Quảng Bình trở vào cho hết vùng ngũ Quảng (bao gồm Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Đức (tức Thừa Thiên Huế ngày nay), Quảng Nam, Quảng Ngãi) đều có tục cúng đất. Song vì biến động lịch sử, vì những hoàn cảnh kinh tế xã hội khác nhau, nên sau chiều dài 700 năm, tục lệ này ở nhiều vùng đã “rụng rơi” gần hết. Duy chỉ còn Huế là nơi vẫn thủy chung lưu giữ đều đặn, đậm nét.
Một cái lễ cúng đất kể ra khá rối rắm. Bàn cúng nếu đầy đủ phải thiết trí “3 cấp” : Thượng, Trung, Hạ. Bàn Thượng thì cúng xôi, gà trống luộc nguyên con với đủ lòng, huyết...; bàn Trung cũng gà nguyên con nhưng là gà mái, rồi cua, trứng, thịt luộc...; bàn hạ thì cơm cộ, xôi chè, khoai sắn, hạt nổ, một xâu cá vụn nướng, mắm nêm, rau luộc. Lại phải có cau trầu rượu, hoa quả...; đồ giấy cũng lắm thứ lỉnh kỉnh như một bộ ngai với đủ áo, mũ, hia, đai, bộ ngũ phương ngũ hành, trang phục bà hỏa bà thổ... Ấy là kể cho đủ, chứ sau này, qua quan sát của chúng tôi, lễ cúng đất của người Huế cũng đã giản lược rất nhiều. Có nhà thuộc hạng “dân mệ” nhất nhất phải theo lễ nghi truyền thống thì thiết đủ 3 bàn, hương đèn vật phẩm tươm tất. Có nhà thì giảm xuống thiết 2 bàn Thượng-Hạ. Lại có nhà “tùy gia phương tiện” soạn chung 1 bàn. Lễ phẩm thì có gì cúng nấy. Cơ bản là lòng thành hướng đến “ơn trên”. Thánh thần có lẽ cũng cảm động mà chứng cho, chẳng ai nỡ chấp trách gì... Tháng hai, làm gì thì gì, các gia đình người Huế đều phải xong cái lễ cúng đất thì mới cảm thấy an lòng. Ngoài tháng hai, đến tháng tám, nhiều gia đình lại thiết lễ cúng đất lần nữa. Không ít người quan niệm, tháng hai cũng là để cầu xin cho mở đầu một năm thuận lợi, và tháng tám là cúng để tạ ơn thổ thần đất đai đã trợ giúp phù trì...
Tháng hai năm nay, từ ngày mồng 2 đầu tháng đã là “cát nhật” cho nên thiên hạ nhiều nhà đã rục rịch cúng đất. Các ngôi chợ Huế như cũng đông vui hơn bình thường với rộn ràng sắc màu của bông chuối, trầu cau, gà qué, cua trứng, ...để phục vụ cho lễ cúng. Mạ tôi 9 người con thì hết 8 đứa đã yên bề gia thất và đều đã ra riêng. Nhưng năm nào cũng vậy, đến tháng hai là mạ lại loay hoay chợ búa, kêu dâu kêu con về phụ với mạ làm lễ cúng đất. “Bây có nhà riêng, nhưng đây là cái gốc. Mạ cúng là cúng cho tụi bây ăn nên làm ra, vợ chồng êm ấm...”. Xong lễ, mạ tôi không ăn mà chỉ ngồi...thở. Nhìn bầy con cháu quây quần bên mâm cỗ, bà cười mãn nguyện. Riêng với tôi, chỉ cần vậy thôi, cái lễ cúng đất cũng đã đủ đầy ý nghĩa lắm rồi...
HIỀN AN