5 giờ sáng, phố cổ Đào Duy Từ bắt đầu một ngày mới với tiếng lích kích dọn hàng của các mẹ, các chị bán những món quà sáng đất Hà thành: cháo đậu đỏ, bánh cuốn nóng, bánh giò, xôi vò… Bên ly cà phê thơm lừng, tôi ngắm nhìn phố cổ bắt đầu nhịp ngày mới của mình từ góc cua nhỏ, nơi chị hàng hoa đẩy chiếc xe đạp với chiếc rổ lớn chất đầy hoa sau lưng.
Vài tia nắng mảnh mai đầu ngày xuyên qua tán lá xanh, xuyên qua những mái ngói cổ rọi xuống xe hoa, tôi sững sờ ngắm nhìn vẻ đẹp mộc mạc, tinh khiết ấy, bỗng nhớ về tiểu thuyết “Gánh hàng hoa” của Nhất Linh - Khái Hưng mà tôi đọc say mê những ngày còn đi học. 70-80 năm rồi, những “cô Liên” của Hà Nội xưa (với gánh hàng hoa) và nay (xe đạp hoa) vẫn không thay đổi trong tình yêu với chồng, con qua dáng tần tảo bán buôn hay các cô là một hình ảnh đặc biệt, ngầm giới thiệu về một nét đẹp trong lối sống của người Hà Nội thanh lịch: yêu hoa, luôn có một bình hoa tươi trong nhà.
Dĩ nhiên Hà Nội bây giờ đã khác nhiều so với Hà Nội của thời Thạch Lam, Nhất Linh nhưng cái hồn của một vùng đất khó có thể phai mờ, những thành phố văn hiến xưa càng cần phải được cảm nhận trong tĩnh lặng, trong những rung cảm từ những điều nho nhỏ mang hơi thở cuộc sống chứ không phải là những màu sắc nhấp nháy hay vẻ phô trương lộng lẫy bên ngoài.
Khó có thể nói màu cỏ hay màu trời xanh hơn khi tôi đứng trước Quảng trường Ba Đình lịch sử, xa xa là dòng người dài lặng lẽ đang vào lăng viếng Bác, những câu thơ của Viễn Phương cứ đến trong đầu: “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng cháy đỏ/ Ngày ngày đoàn người đi trong thương nhớ/ Kết tràng hoa dâng 79 mùa xuân…”. Trong nắng thu vàng của Hà Nội, tôi thả những bước chân chậm rãi trên con phố Phan Đình Phùng, lòng miên man nghĩ về những con đường thu tuyệt đẹp ở Huế mà tôi vô cùng yêu thích.
Thật ra mùa thu Huế không rõ ràng về thời gian như Hà Nội, những ngày thu Huế rất ngắn, như là nhịp chuyển giao từ mùa hạ nóng nực sang mùa đông mưa lạnh nhưng có một điểm chung giữa không gian thu của Hà Nội và Huế, đó là không gian của những con đường với những hàng cây cổ thụ, là những tòa nhà kiến trúc Pháp lịch thiệp với màu vôi vàng hòa hợp với màu cây xanh. Không gian thu của Huế và Hà Nội còn giống nhau đến độ đong đầy cảm xúc khi tôi nhìn ảnh nắng chiếu trên những cổng thành Hà Nội, bên những bức tường gạch mà dấu thời gian in trên những đoạn vôi vữa bong tróc và rêu xanh lên đầy. Tôi cũng đã có những chiều đi lang thang trên những con đường đầy lá vàng của mùa thu Huế, đường “phượng bay mờ không lối về”, chân không dám dẫm mạnh lên thảm lá vàng của đường Lê Lợi, cũng đã có những chiều thấy lòng như dệt mộng cùng vẻ đẹp vương giả của màu tím ngô đồng trong Đại Nội Huế.
Hà Nội và Huế đều là cố đô. Mây khói, sương mờ hồ Gươm, Văn Miếu Quốc Tử Giám, chùa Một Cột, nét kiến trúc có khác nhau nhưng cái hồn của khung cảnh thì có nét tương đồng: xưa cũ, rêu phong và mát lành. Những sớm sương thu ở Huế, khi kinh thành như còn chìm trong giấc ngủ yên thì ngoài kia, sông Hương bao phủ một lớp sương mù, người như “bồng bềnh đi trong mây”.
Và từ cái màu nắng thu, trong vắt và ngọt ngào như thức gọi cỏ cây ấy, tôi nghĩ về bao mùa thu đã đi qua trên thế giới này để lại những dấu ấn như bức tranh “Mùa thu vàng” của Levitan, những câu thơ của nhà thơ Nga Olga Berggoltz “Đừng chạm vào cây, xin đừng chạm vào cây mùa lá rụng”, bỗng nhận ra không chỉ ở đất nước mình mà trên cả thế giới, lịch sử đã đi qua những vùng đất văn hiến, trong đạn bom còn có cả những bước chân của mùa thu.
Xuân An