Giới thiệu trưng bày nhạc cụ Nhã nhạc tại Nhà hát Duyệt Thị Đường

Nặng nề và tẻ nhạt

Với 13 bài tham luận của các nhà nghiên cứu văn hóa và quản lý bảo tàng, hội thảo đã tập trung thảo luận hai nội dung chính: Khẳng định vai trò của ứng dụng kỹ thuật, công nghệ hiện đại trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động bảo tàng; đánh giá tình hình ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại trong các hoạt động, đặc biệt là trưng bày, giới thiệu của hệ thống bảo tàng, di tích ở Việt Nam; đồng thời phân tích nguyên nhân những tồn tại, khó khăn bất cập, phân tích, dự báo xu hướng phát triển của bảo tàng học hiện đại...

TS. Nguyễn Văn Cường, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia thẳng thắn mở đầu: Mặc dù thấy rõ vai trò, tầm quan trọng của việc ứng dụng kỹ thuật, công nghệ hiện đại trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của bảo tàng, nhất là trong hoạt động trưng bày và thu hút khách tham quan nhưng thực tế, phần lớn các bảo tàng ở Việt Nam vẫn trong tình trạng trì trệ, lạc hậu; trùng lặp về nội dung, hiện vật trưng bày; đơn điệu, tẻ nhạt với hình thức, kỹ thuật trưng bày; nặng nề với quá nhiều bản trích, số liệu thống kê tĩnh lặng, thiếu hấp dẫn, thậm chí nặng tính áp đặt nên khó thu hút công chúng, nhất là công chúng trẻ tuổi.

Triển lãm cổ vật tại Tả Vu (Đại Nội)

Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Quốc Bình, Trưởng Phòng Trưng bày của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cũng nhấn mạnh: Chúng ta phải thừa nhận một thực trạng đáng buồn là các bảo tàng ở Việt Nam hiện nay nói chung, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia nói riêng còn thiếu sức hấp dẫn đối với công chúng. Trong nhiều trường hợp, những hiện vật mang giá trị văn hóa, lịch sử kém sức sống, không gây được xúc động thẩm mỹ cho khách tham quan và chỉ nằm im lìm trong những tủ kính.   

Nếu như nhiều bảo tàng trên thế giới đã ứng dụng và luôn cập nhật những tiến bộ khoa học công nghệ vào các hoạt động bảo tàng, đưa bảo tàng trở thành một trong những lựa chọn hưởng thụ văn hóa quan trọng của đông đảo công chúng, thì các bảo tàng của chúng ta vẫn còn khoảng cách khá xa so với các bảo tàng lớn trong khu vực và thế giới và chưa đáp ứng được yêu cầu của tình hình mới – TS. Nguyễn Văn Cường, cho biết. Chính vì vậy, việc tiếp tục nâng cao nhận thức, tập trung đầu tư nguồn lực xứng đáng cho việc ứng dụng kỹ thuật, công nghệ hiện đại vào nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động trưng bày để thu hút khách tham quan đến với bảo tàng đang đòi hỏi cấp thiết hơn bao giờ hết.

Trên diễn đàn của hội thảo, các đại biểu đến từ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Cục Di sản Văn hóa, Bảo tàng Hải dương học, Bảo tàng Đà Nẵng, Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế… đã chia sẻ những kinh nghiệm và cả những khó khăn thực tế trong những nỗ lực ứng dụng kỹ thuật và công nghệ hiện đại vào chính hoạt động của mỗi đơn vị.

Cần tiếp tục cân nhắc

Ứng dụng kỹ thuật và công nghệ hiện đại trong trưng bày bảo tàng đã mang lại những hiệu quả thấy rõ trong việc tổ chức các tủ trưng bày chuyên dụng, hệ thống hút ẩm, hệ thống chiếu sáng mỹ thuật và các trang thiết bị trưng bày khác… Tuy nhiên, ứng dụng ở mức độ nào và ứng dụng nội dung nào lại còn phụ thuộc vào điều kiện thực tế của từng đơn vị.

Ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia – một bảo tàng đầu hệ trong hệ thống bảo tàng Việt Nam, việc ứng dụng kỹ thuật và công nghệ hiện đại đã được quan tâm từ rất sớm, khoảng năm 1998-2000. Ông Hồ Đắc Trai, Phó Giám đốc bảo tàng Đà Nẵng lại chia sẻ: Chúng tôi nhận thấy những giải pháp hiện đại, dù chỉ mới bước đầu được ứng dụng những đã mang lại hiệu quả tích cực, được công chúng đánh giá cao. Điều này cũng tạo sức hút nhất định cho bảo tàng. Tuy nhiên, việc ứng dụng cần có chọn lọc và cân nhắc để đảm bảo hài hòa với nội dung và không gian trưng bày, không làm mất đi yếu tố trực quan sinh động vốn là đặc trưng của trưng bày trong bảo tàng.

Với Thừa Thiên Huế, từ thực tế hoạt động trong nhiều năm qua, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cũng đã có những hoạt động trưng bày và giới thiệu di sản linh động và nhận được nhiều phản hồi tích cực từ cộng đồng và du khách, như: trưng bày, tái hiện cảnh quan; trưng bày giới thiệu nhân vật, kiến trúc; trưng bày bảo tàng... Tuy nhiên, theo TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, thì: “Việc tận dụng các di tích làm không gian trưng bày bảo tàng thật sự đã bộc lộ những điểm yếu rõ rệt, nhất là bị động trong việc sắp xếp, bố trí hiện vật bởi không thể can thiệp được vào bản thân di tích. Điển hình như không gian điện Long An, Di Luân Đường, hai dãy Quốc Tử Giám... Điều này đã làm hạn chế năng lực sáng tạo của người tổ chức trưng bày, cũng như hạn chế các khả năng triển khai những giải pháp về hệ thống thiết bị phụ trợ tối ưu cho hiện vật, nhất là ứng dụng kỹ thuật và công nghệ hiện đại”.

Bàn thêm về vấn đề này, bà Huỳnh Thị Anh Vân, Giám đốc Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, cho rằng: Để có sự phù hợp, hài hòa với tổng thể không gian kiến trúc cung đình Huế, việc sử dụng các phương tiện, thiết bị công nghệ cao ở khu di sản Huế cần tiếp tục được nghiên cứu để có sự lựa chọn an toàn, phù hợp với hình thức, chất liệu và màu sắc truyền thống của di sản Huế, trong khi vẫn đảm bảo các tính năng hiện đại khác của thiết bị.

Bài, ảnh: Đồng Văn