 |
| TTƯT - BS Nguyễn Võ Hinh, Giám đốc Trung tâm Phòng chống Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng |
Trên thực tế có nhiều loài muỗi truyền bệnh, xin bác sĩ cho biết loại muỗi nào truyền bệnh SXH cho người?
Trong thiên nhiên, có khoảng 3.000 loài muỗi nhưng chỉ có khoảng 100 loài muỗi có khả năng là trung gian truyền bệnh cho người. Muỗi truyền bệnh SXH là loài muỗi Aedes. Loại muỗi Aedes có mặt ở trên khắp thế giới và có khoảng trên 950 loài. Ở các nước nhiệt đới, loài muỗi Aedes aegypti, thường được gọi muỗi vằn là trung gian truyền bệnh quan trọng của bệnh SXH.
Một loài muỗi tương cận với loài muỗi này là Aedes albopictus, thường được gọi là muỗi hổ châu Á cũng có khả năng truyền bệnh SXH. Muỗi Aedes đẻ trứng rời từng chiếc trên những diện tích ẩm ướt, ngay trên thành hoặc gần sát với mặt nước, trong những dụng cụ chứa nước tạm thời hoặc ở những nơi có nước lên xuống. Trứng chịu được độ khô trong vòng nhiều tháng và chỉ nở khi bị ngập nước. Tất cả các loài muỗi Aedes ở vùng khí hậu mùa đông lạnh có thể sống sót qua thời kỳ này ở dạng trứng. Một số loài đẻ trứng ở vùng ven biển nước mặn và đầm lầy, bị ngập từng thời kỳ do thủy triều lên cao bất thường hoặc mưa to.
Muỗi Aedes aegypti chủ yếu đẻ trứng ở môi trường gần nhà. Nơi chúng ưa thích đẻ trứng là chum, vại, lu, bình hoa, dụng cụ bẫy kiến kê dưới chân tủ đựng thức ăn... có chứa nước. Nó còn đẻ trứng ở các ống máng nước, kẽ lá, ống nứa, lốp xe hỏng, vỏ đồ hộp, chậu cảnh... Tất cả các dụng cụ này thường điển hình chứa nước tương đối trong.
Ở thời điểm nào, loài muỗi truyền bệnh thường đốt máu người để gây bệnh, thưa bác sĩ?
Sau khi đẻ trứng, trong điều kiện thích hợp, trứng sẽ nở thành bọ gậy, bọ gậy phát triển thành cung quăng và sau đó thành muỗi trưởng thành. Muỗi cái thường chỉ giao phối một lần nhưng đẻ trứng suốt đời theo từng đợt. Để đảm nhận chức năng này, muỗi cái cần phải đốt máu. Trái lại, muỗi đực không đốt máu mà chỉ tự nuôi dưỡng bằng nhựa cây. Muỗi cái sau khi đốt máu, tìm chỗ trú đậu, tiêu máu và phát triển thành trứng cần khoảng thời gian từ 2-3 ngày ở vùng nhiệt đới và lâu hơn ở vùng khí hậu ôn hòa. Muỗi cái khi có trứng, bay đi tìm nơi thích hợp để đẻ. Sau đó lại đốt máu và đẻ một lứa trứng khác. Chu trình này cứ lặp lại cho đến khi muỗi chết. Toàn bộ thời gian từ giai đoạn trứng đến giai đoạn muỗi trưởng thành trong điều kiện thuận lợi nhất mất khoảng từ 7-13 ngày.
Các loài muỗi Aedes truyền bệnh SXH thường chủ yếu đốt máu người vào buổi sáng hoặc buổi chiều để truyền bệnh nếu nó mang sẵn mầm bệnh virus dengue. Đa số các loài muỗi Aedes đốt máu người và trú đậu ở ngoài nhà nhưng ở các thành phố những nước nhiệt đới, muỗi Aedes aegypti thường đẻ trứng, đốt máu người và trú đậu nghỉ ở trong nhà, kể cả chung quanh nhà. Bệnh SXH do nhiều loại virus rất giống nhau gây ra. Virus dengue gây bệnh gồm các type 1, 2, 3 và 4. Bệnh được truyền từ người này sang người khác do loài muỗi có mang mầm bệnh chích đốt máu.
Để phòng bệnh SXH có hiệu quả nhất cần phải làm gì?
Tốt nhất là làm giảm mật độ hoạt động của muỗi truyền bệnh Aedes aegypti. Biện pháp lâu dài và kinh tế nhất là tiêu hủy những nơi muỗi đẻ trên diện rộng như san lấp những nơi muỗi đẻ trứng tự nhiên hay nhân tạo, đốt các rác rưởi hữu cơ, làm lưới che những dụng cụ đựng nước ăn, lắp đặt ống dẫn nước kín... Nếu những biện pháp trên không thực hiện được, cần diệt bọ gậy bằng hóa chất an toàn và hữu hiệu. Để thực hiện chiến lược làm giảm nguồn gây bệnh SXH cho cộng đồng, cần tổ chức công tác truyền thông giáo dục sức khỏe rộng khắp, lâu dài, hiệu quả với đầy đủ nhận thức, tự giác tham gia tích cực các biện pháp phòng bệnh của hầu hết quần chúng nhân dân với câu khẩu hiệu hành động của ngành y tế là “Không có bọ gậy, không có sốt xuất huyết”
Ngoài ra cũng nên áp dụng các biện pháp bảo vệ cá nhân để chống muỗi đốt vào ban ngày bao gồm sử dụng quần áo dài phòng hộ, hóa chất xua, lưới chống muỗi, phun hóa chất diệt muỗi ở trong nhà... Có thể phòng muỗi đốt máu ban ngày ở trong nhà bằng hương xua muỗi, màn chống muỗi hoặc dùng máy điều hòa nhiệt độ...
Xin cám ơn bác sĩ.
Hiện nay chưa có vaccine để phòng bệnh SXH mặc dù đã có nhiều nỗ lực của các nhà khoa học. Bệnh cũng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nhưng nếu bệnh nhân có biểu hiện của hội chứng sốc cần được nhanh chóng truyền dịch, huyết tương và theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu sinh tồn.
Đinh Hoàng Xuân Hồng (thực hiện)