    |
 |
| Những đóa sen được hạ thủy trên dòng Hương mừng Phật đản. Ảnh: Bá Toán |
An Nam Phật học hội chính thức được thành lập tại Huế vào ngày 16/8/1932 bằng Chỉ dụ chấp thuận của vua Bảo Đại. Lúc đầu Hội có tên Hội Nghiên cứu và Thực hành giáo lý Phật giáo, trụ sở đóng tại chùa Trúc Lâm. Sau một thời gian, bằng các hoạt động thực tiễn và theo yêu cầu của hội, ngày 15/7/1938, Khâm sứ Trung Kỳ Graffeuil đã ký nghị định phê duyệt việc điều chỉnh tên Hội thành Hội Nghiên cứu và Thực hành giáo lý Phật giáo tại An Nam, gọi tắt là Hội An Nam Phật học. Từ đây, trụ sở của hội được chuyển về đóng tại chùa Từ Đàm. Trong quá trình hoạt động chấn hưng, để thích ứng với hoàn cảnh lịch sử mà đổi tên thành Việt Nam Phật học hội.
Việc đổi tên Hội này có từ bao giờ? Câu hỏi này thường gây cho tôi sự tò mò. Những ngày thong thả, tôi thường đến các cửa chùa mong được tri ngộ và tầm sách viết về Phật giáo nói chung, về Phật giáo ở Huế để suy niệm và đã bắt gặp:
Trong cuốn sách“Phong trào chấn hưng Phật giáo miền Trung Việt Nam (1932 – 1951) của tác giả Dương Thanh Mừng, Nhà xuất bản Đà Nẵng ấn hành năm 2018, ở trang 103 có đoạn: “Ngày 21/12/1945, nhân dịp Đại hội đồng thường niên, các thành viên nòng cốt của phong trào chấn hưng Phật giáo miền Trung đã đi đến thống nhất trong việc sửa đổi danh xưng Hội An Nam Phật học thành Hội Việt Nam Phật học. Cơ cấu tổ chức của Hội được bầu lại gồm: Hội trưởng là Thượng tọa Trí Thủ, Hội phó Phan Văn Phúc, Kiểm duyệt giáo lý là Thượng tọa Trí Quang, Cố vấn Đạo hạnh là Thượng tọa Đôn Hậu, Cố vấn Quản Trị Lê Văn Định, Cố vấn Ngoại giao Tráng Đinh, Thư ký Phạm Văn Phúc cùng phó là Lư Tâm. Bản điều lệ và quy tắc của Hội được Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thông qua vào ngày 23/6/1946”.
Cũng sách này, ở trang 125, đoạn văn trên được nhắc lại, nhưng có khác đi mấy chữ: “Ngày 21/12/1945, nhân dịp Đại hội đồng thường niên lần thứ 13, các tăng ni, Phật tử đã đi đến thống nhất với nhau trong việc sửa đổi danh hiệu của Hội An Nam Phật học thành Hội Việt Nam Phật học và cử Thượng tọa Trí Thủ giữ chức Hội trưởng”. Đoạn này tác giả chú thích dẫn nguồn (Tham khảo sách Tâm Đức (2010) Như áng mây bay – cuộc đời của Đại lão Hòa thượng Thích Đôn Hậu, do Thất chúng môn đồ ấn hành tại Mỹ.
Hai đoạn văn trên dù ngữ ý có khác đôi chút, nhưng đều thống nhất lấy ngày 21/12/1945, là ngày đổi xanh xưng “Hội An Nam Phật học thành Hội Việt Nam Phật học”.
Cũng nội dung này, lại được cuốn “Phật giáo Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”, do PGS.TS. Lê Cung (Chủ biên), Nhà xuất bản Đại học Huế, ấn hành năm 2022, trang 169 có đoạn viết: “Ở Trung bộ, sau Cách mạng tháng Tám 1945, đất nước độc lập, Phật giáo Việt Nam không còn bị ràng buộc bởi ngoại bang, nên “Hội không hoạt động dưới danh nghĩa mỉa mai là An Nam Phật học hội”. Vì vậy, tháng 6/1948, Hội An Nam Phật học đổi tên là Hội Việt Nam Phật học, do Cư sĩ Chơn An Lê Văn Định làm Hội trưởng”.
Đọc nội dung một đoạn tư liệu từ hai cuốn sách trên, thì về ngày, tháng, năm đổi tên An Nam Phật học hội thành Việt Nam Phật học hội không thống nhất. Chúng tôi chưa được rõ thời điểm nào là chính xác.
Mới đây, trong quá trình sưu tầm tư liệu trên báo chí xuất bản tại Huế, từ năm 1975 trở về trước để phục vụ cho công tác biên soạn “Lịch sử Báo chí Thừa Thiên Huế”, chúng tôi đã tiếp cận được tờ Việt Nam Tân Báo, do bác sĩ Thái Can làm Chủ bút, Nội các Trần Trọng Kim bảo trợ phát hành, hoạt động có tính chất vừa là báo chí vừa là công báo; số đầu tiên ra ngày 21/3/1945, số cuối cùng là 124, ra ngày 21/8/1945. Ở trang 2 của số 34 ra ngày 3/5/1945, chúng tôi đã tìm thấy một tư liệu/quý về việc đổi tên Hội An Nam Phật học thành Hội Việt Nam Phật học. Để bạn đọc rộng đường tham khảo, chúng tôi xin được công bố nguyên văn đoạn tư liệu này:
“Hội An Nam Phật học, mục đích tuyên dương chánh pháp, duy trì tinh thần Phật giáo giữa dân chúng Việt Nam, thành lập trên 12 năm nay, vẫn lấy tên là An Nam Phật học Hội. Nay nước nhà độc lập, Hội đã xin phép và đã được Chánh phủ Việt Nam cho phép đổi chữ An Nam ra chữ Việt Nam, theo thư số 1201, đề ngày 15 tháng ba năm Bảo Đại thứ 20, của Bộ Nội vụ (Việt Nam Tân Báo, số 34 ra ngày 3.5.1945, tại Huế) .
Bắt đầu từ nay, Hội lấy tên là Việt Nam Phật học Hội; viết tắt là VINPHOH.
Vậy chúng tôi xin có lời bá cáo cho toàn thể hội hữu và tín đồ Phật giáo biết.
Chánh Hội trưởng Tổng Trị sự
Lê Đình Thám”.
Theo chúng tôi, có thể An Nam Phật học Hội đã nhiều lần được các tổ chức nhà nước có thẩm quyền chuẩn y thông qua và công nhận việc đổi tên ở mỗi lần đại hội, nhưng lần đầu tiên Hội An Nam Phật học đổi thành Hội Việt Nam Phật học cần căn cứ theo thư số 1201 đề ngày 15 tháng ba năm Bảo Đại thứ 20, Dương lịch nhằm ngày 26/4/1945 mà Việt Nam Tân Báo đã công bố rộng rãi mới có cơ sở xác thực.