Theo nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan, xưa nay theo thư tịch cổ Đội Hoàng Sa dưới thời các chúa Nguyễn và triều nhà Nguyễn đều tuyển dụng người xã An Vĩnh (trong đất liền cũng như ngoài đảo Lý Sơn), Quảng Ngãi. Nay chúng ta mới phát hiện một vị Cai đội Đội Hoàng Sa là người Thừa Thiên Huế. Đây là một vị quan chức từ triều Tây Sơn qua triều nhà Nguyễn. Dưới thời Thái tổ Võ hoàng đế Nguyễn Văn Huệ vẫn tiếp tục Đội Hoàng Sa, nhưng bắt đầu tuyển dụng người ở Thừa Thiên Huế vì lúc bấy giờ Quảng Nghĩa trở vào thuộc quyền Nguyễn Văn Nhạc.
Các tư liệu này gồm tập phổ hệ của họ Nguyễn Hữu hiện do ông tộc trưởng Nguyễn Hữu Hùng ở làng An Nông cất giữ, trong đó ghi: Đệ cửu thế Tiên Tổ khảo nguyên tiền thừa thụ Tây triều thượng thị châu ấn Đại Đô Úy, tái thụ Nguyễn triều khai quốc sắc phong Khâm sai Cai đội dinh, Sách Trường hầu Nguyễn Hữu Niên quý công, tam nguyệt thập lục nhật kỵ, mộ táng Cồn Bàng tọa canh hướng giáp,… Tiên Tổ danh tước do bản xã tự tịnh hồng chung hiện hữu phụng tự minh chí (Đời thứ 9 Tiên Tổ khảo là ngài Nguyễn Hữu Niên trước có nhận của triều Tây Sơn chức Đại Đô Úy, sau đến đầu triều nhà Nguyễn lại nhận sắc phong chức Khâm sai Cai đội tước Sách Trường hầu, kỵ ngày 16 tháng 3, mộ táng tại Cồn Bàng, tọa canh hướng giáp,… Danh tước ngài Tiên Tổ do chùa bản xã thờ tự và hồng chung khắc ghi). Bản minh văn khắc ở hồng chung chùa Tiên Linh: Hội thủ Cai đội Niên Trường hầu Nguyễn Hữu Niên… (Hội thủ là Nguyễn Hữu Niên chức Cai đội tước Niên Trường hầu…). Bài vị hiện thờ tại hậu điện chùa Tiên Linh: Đại Việt cố hiển linh Hoàng Sa đội Cai đội Hiến Đức hầu quý công chi vị (Bài vị của ngài Cai đội Đội Hoàng Sa tước Hiến đức hầu).
Ông trưởng tộc Nguyễn Hữu Hùng và phổ hệ dòng họ ghi chép về
vị Cai đội Đội Hoàng Sa Nguyễn Hữu Niên được làm lại năm 1963
Ông Nguyễn Hữu Hùng cho biết, ngày xưa, cuốn cựu phổ hệ gốc bằng giấy bổi viết chữ Hán, vì lâu năm bị hư một phần nên vào năm 1963, căn cứ vào cuốn phổ cũ đó làm lại một cuốn phổ mới vừa chữ Hán vừa chữ Quốc ngữ, nay là bản phổ hệ dòng tộc đang cất giữ.
Trong 3 tư liệu vừa phát hiện, bài vị thờ ngài ở hậu điện chùa Tiên Linh ghi họ, chức, tước, đơn vị phục vụ nhưng có tên. Trên bản minh văn hồng chung chùa Tiên Linh khắc họ và tên, chức, tước, không nêu đơn vị phục vụ là Đội Hoàng Sa. Ông trưởng tộc Nguyễn Hữu Hùng cho biết nhân vật ở trong bài vị và trên chuông đồng là nhân vật như trong phổ hệ của dòng họ đã ghi là ngài Nguyễn Hữu Niên.
Cụ thủ từ Phan Văn Hòe bên chuông đồng cổ ở chùa Tiên Linh
khắc bản minh văn về vị Cai đội Nguyễn Hữu Niên
Theo ông Hồ Tấn Phan, phong cách phong tước trước thời nhà Nguyễn thường lấy tên để phong, như tước Niên Trường hầu, các tước Hiến đức hầu và Sách Trường hầu có lẽ được phong lần sau, nhất là tước Hiến Đức hầu có khả năng đầu thời nhà Nguyễn.
Bài vị cổ của vị Cai đội Đội Hoàng Sa Nguyễn Hữu Niên được thờ ở hậu điện chùa Tiên Linh
Qua 3 tư liệu nêu trên cho thấy, Nguyễn Hữu Niên đời thứ 9 họ Nguyễn Hữu làng An Nong vốn trước là một quan chức của triều Tây Sơn, sau đầu triều Nguyễn nhận chức Cai đội Đội Hoàng Sa. Như vậy, từ thời các chúa Nguyễn tiếp đến thời Tây Sơn rồi đến hết triều nhà Nguyễn, nhà nước Việt Nam đều liên tục quan tâm đến biển Đông và từng bước xác định vững vàng chủ quyền vùng lãnh hải của đất nước. Những tư liệu trên góp phần củng cố lập trường xác định chủ quyền của Việt Nam. Bên cạnh đó, những tư liệu này cho thấy người dân Thừa Thiên Huế đã tham gia vào quá trình xác lập chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa và lãnh hải trải qua nhiều thời kỳ lịch sử của đất nước.
Tấn Chính
