Chờ đến bao giờ?

Dân chờ dự án triển khai

Về làng bún Vân Cù những ngày hè đầu tháng 7, cảm nhận đầu tiên của chúng tôi là mùi hôi chua của nước gạo, nước bún cứ xộc thẳng vào mũi. Nước thải từ các lò bún chảy lênh láng ra dọc các đường mương hở, vườn tược nổi màu đen đục, bốc mùi rất khó chịu.

Hàng trăm m3 nước thải qua các công đoạn sản xuất bún tươi ở làng bún Vân Cù được thải trực tiếp ra môi trường mỗi ngày

Cách đây gần 2 năm, người dân ở làng bún Vân Cù khấp khởi vui mừng khi hay tin UBND tỉnh ký quyết định đầu tư 5,3 tỷ đồng để xây dựng hệ thống xử lý nước thải. Phương án đưa ra là xây dựng mới 10 tuyến mương có nắp đậy bê tông cốt thép thu gom nước thải tại 10 xóm với tổng chiều dài 3 km. Tại mỗi điểm thu của tuyến mương, có một hệ thống lắng chìm để xử lý nước thải đảm bảo tiêu chuẩn cho phép trước khi thải ra sông Bồ cách đó 20 m. Để đảm bảo thu gom và xử lý, tại mỗi hộ gia đình cần xây dựng hầm biogas, hồ sinh học và tuyến mương nhỏ dẫn nước từ các hộ đấu nối vào hệ thống mương chung.

Thời gian đó, dự án đã thực hiện các bước chuẩn bị như khảo sát, thiết kế, lập dự toán, họp dân. Nhưng đến nay, các bước tiếp vẫn chưa có động tĩnh, trong khi chất lượng môi trường nước mặt, nước ngầm ở làng Vân Cù ngày càng suy giảm, môi trường sống của bà con bị ảnh hưởng nặng. Nguyên nhân dự án chưa triển khai được là do thực hiện Nghị định 11 của Chính phủ về cắt giảm đầu tư công, nên đến nay, nguồn vốn xây dựng công trình trên vẫn chưa được bố trí.

Làng bún Vân Cù hiện có hơn 150 hộ gia đình tham gia sản xuất bún tươi. Mỗi hộ làm khoảng 1 tạ bún/ngày. Có khoảng 30 hộ sản xuất với quy mô lớn từ 2,5- 3,5 tạ/ngày. Hằng ngày, nước thải của một hộ sản xuất bún tươi thải trực tiếp ra môi trường từ 2 - 3m³ nước. Có hộ tận dụng đất vườn rộng, nên cho thải trực tiếp ra vườn. Lâu ngày, lượng nước đọng lại thành ao tù, tạo điều kiện cho côn trùng, ruồi muỗi sinh sôi. Những hộ không có đất vườn thì xả nước thải trực tiếp ra đường mương chung và cuối cùng, đều được đổ ra sông Bồ.

Nhiều hộ còn kết hợp chăn nuôi lợn, gà, vịt để tận dụng nguồn phế phẩm. Do chất thải từ chăn nuôi không được các hộ dân thu gom, xử lý hợp vệ sinh nên càng làm tăng mức độ ô nhiễm, gây phát sinh ruồi muỗi, ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt trong khu dân cư. Một người dân trong làng chia sẻ: “Số hộ làm bún tươi chiếm hơn một nửa của làng. Nhà cách nhà là có một lò bún. Cùng là bà con, xóm giềng nên cũng khó ăn, khó nói, bởi đây là nghề mưu sinh được truyền từ đời này qua đời khác rồi!.

Kết hợp đầu tư “công- tư”

Ông Nguyễn Xuân Đạo, Trưởng thôn Vân Cù cho biết, hiện nay, do hoạt động chăn nuôi trong thôn giảm gần 60% nên môi trường còn dễ thở hơn nhiều so với trước đây. Hơn nữa, đã có khoảng 20% hộ gia đình trong tổng số hộ sản xuất bún có đầu tư hệ thống biogas và 10% hộ đầu tư máy móc hiện đại để làm bún, nên phần nào giảm bớt lượng phế thải và nước thải ra môi trường. Tuy nhiên, do tồn lưu từ nhiều năm nay, nên thực trạng ô nhiễm không hề thuyên giảm. Rất nhiều hộ dân vẫn từng ngày mong chờ dự án xây dựng hệ thống xử lý nước thải sớm được thi công để khắc phục hiện trạng trên.

Một số ý kiến cho rằng, để cùng chia sẻ, giải quyết khó khăn chung, việc xây dựng hệ thống xử lý nước thải tại làng nghề sản xuất bún tươi Vân Cù cũng như ô nhiễm nguồn thải tại các làng nghề khác cần có sự kết hợp đầu tư “công - tư”. Làm như vậy, công trình dự án sẽ sớm được đẩy nhanh tiến độ, ý thức bảo vệ môi trường của các hộ làng nghề được nâng cao hơn.

Ông Nguyễn Sanh Kình, một trong những hộ sản xuất bún có quy mô lớn nhất ở làng bún Vân Cù nêu quan điểm: “Nếu phải đầu tư trọn gói thì chúng tôi chắc chắn không kham nổi. Nhưng chúng tôi sẵn sàng góp công, góp của cùng Nhà nước để làm sao sớm xử lý tốt nguồn nước thải. Bởi chính nguồn nước này không chỉ đang gây ô nhiễm, ảnh hưởng mỹ quan chung của làng mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cả đời sống của gia đình”.

Ông Trần Kiêm Hải, Phó Chủ tịch UBND xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà cho hay, sau khi Hội Nghề sản xuất bún tươi Vân Cù được thành lập vào tháng 3/2012, xã Hương Toàn đã xúc tiến đăng ký thương hiệu cho làng bún Vân Cù. Việc xây dựng thương hiệu cho làng nghề truyền thống vừa tạo chỗ đứng cho sản phẩm, tạo địa điểm du lịch cho du khách, nhưng đồng thời cũng là động lực để làng nghề quan tâm đến vấn đề bảo vệ và cải thiện môi trường. Việc xử lý ô nhiễm tại làng bún Vân Cù cũng là mục tiêu chung cần sớm giải quyết của xã, của thị xã để thực hiện tốt tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Để giải quyết dứt điểm ô nhiễm môi trường tại làng bún Vân Cù, đòi hỏi phải có sự vào cuộc hết sức quyết liệt của chính quyền địa phương, trong đó phải kết hợp vai trò, trách nhiệm của cộng đồng dân cư.

Bài, ảnh: Hoài Thương