Từng nhiều năm liền chứng kiến lễ cúng này ở các gia đình Huế mới hiểu được giá trị tôn nghiêm, thành kính với ước vọng tiễn đưa một năm cũ và chờ đón một năm mới an lành. Có lẽ, một trong những lễ cúng Trừ tịch thuần khiết trong thời khắc giao thừa thiêng liêng mà tôi được chứng kiến cơ bản còn giữ nguyên giá trị trang nghiêm đó là ở phủ thờ công chúa Ngọc Sơn (đường Nguyễn Chí Thanh, TP. Huế) của gia đình nhà nghiên cứu (NNC) Phan Thuận An.

Nhà nghiên cứu Phan Thuận An trong một lần chuẩn bị cho mâm lễ cúng Trừ tịch trước giờ Giao thừa

Một bàn lễ đặt chính diện sân nhà khá trang trọng. Trên bàn, lung linh ánh đèn, hoa là các vật phẩm được NNC bày biện rất bài bản, gồm hương trầm, cau trầu, vàng mã, trái cây, trà, nước, mứt, bánh kẹo… Và đương nhiên, rượu trắng là thứ không thể thiếu bởi quan niệm dân gian “vô tửu bất thành lễ”. Ngoài ra, mâm lễ trang trọng này còn có một con gà luộc, bánh tét, một số loại mứt bánh truyền thống thường thấy trong ngày tết của người Huế.

Đến giờ, nhà nghiên cứu Phan Thuận An trong bộ áo dài khăn đóng nghiêm cẩn chấp tay khấn vái, hành lễ giữa tiết trời se lạnh đêm giao thừa, chung quanh là vợ và con cháu đứng nghiêm nghị. Lần lượt, khi NNC Phan Thuận An khấn vái xong thì vợ, con, cháu thay nhau thực hiện nghi lễ. Ông kể rằng, ngày xưa chủ lễ các bàn cúng Trừ tịch tại các làng chính là ông tiên chỉ, người có học hàm, học vị cao nhất hoặc một vị quan về hưu có phẩm hàm cao nhất làng. Tùy từng địa phương mà lễ vật có thể khác nhau nhưng chung quy lại là mọi người hành lễ với một lòng thành kính. “Đây là một sinh hoạt tâm linh thuần khiết, cầu mong những điều tốt đẹp cho mọi người với ước nguyện đơn giản sức khỏe, gặp nhiều may mắn trong cuộc sống…”, ông An cho biết.

Các thành viên trong gia đình lần lượt thực hiện nghi thức cúng bái trong lễ Trừ tịch

Một vài du khách nước ngoài may mắn được cùng tôi chứng kiến lễ cúng Trừ Tịch tại nhà nhà nghiên cứu Phan Thuận An đã không khỏi bất ngờ khi nghe ý nghĩa lễ cúng. Họ nói rằng, vừa ấm cúng vừa trang trọng. Và, sau lễ cúng ai cũng được mời rượu, được chúc Tết bằng những câu chúc an lành, đơn nhiên sẽ không bỏ qua phần mừng tuổi qua lại giữa khách và gia chủ.

Theo sách Tín ngưỡng Việt Nam, lẽ đất trời có thủy khởi phải có tận cùng, một năm bắt đầu ắt phải có kết thúc, tất cả tính vào thời khắc giao thừa. Ngoài làng, các thôn xóm cũng tổ chức cúng ở đầu xóm, với bàn lễ đầy đủ vật phẩm như trên. Thời điểm này, ở các chùa chiền cũng tổ chức cúng, vật phẩm là đồ chay, đồng thời cùng lúc nhà chùa cúng Phật, tụng kinh và cúng Đức ông. Ở các tư gia, người ta thường lập bàn thờ ở giữa sân, hoặc ở trước cửa nhà, trường hợp những người ở thành phố không có sân, cũng một chiếc hương án, hoặc một chiếc bàn kê ra với lễ vật như trên.

Tuy nhiên, trải qua biến thiên thời gian, ngày nay lễ cùng Trừ tịch ở thôn xóm, đình đền không còn nhiều. Riêng ở các tư gia, sự thành kính không hề thay đổi nhưng bàn thờ, vật phẩm tinh gọn, đơn giản hơn nhiều so với xưa.

Phan Thành