Hai cựu TNXP C759 anh hùng Nguyễn Thị Sâm và Trần Thị Huế tìm thấy mộ đồng đội Nguyễn Thị Thường tại Nghĩa trang Minh Hóa năm 2009
Đường Trường Sơn, một kỳ tích trong 2 cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc ta với vô vàn lối đi ngang dọc, với sự hy sinh không kể xiết của bao thế hệ vì độc lập và tự do của Tổ quốc, nhưng tuyến chiến lược 12A có vị trí đặc biệt, nhất là giai đoạn đầu cuộc chiến tranh phá hoại năm 1965-1966, vì đây là tuyến đường duy nhất xe, pháo cơ giới vượt Trường Sơn vào Nam. Có thể nói, hầu hết các lực lượng, hầu hết những người con của khắp mọi miền đất nước đã qua đường 12A ra tiền tuyến, trong đó có không ít cán bộ miền Nam tập kết sau 1954. Chính ở đây, tôi đã gặp bác Lê Đình Mỹ, cán bộ Huyện ủy Hương Thủy (Thừa Thiên Huế), chỉ huy Đội Cầu 4 bên khe Ca Tang; về sau là nguyên mẫu một nhân vật rất độc đáo trong bộ tiểu thuyết ngàn trang về đường Trường Sơn của tôi… Và bây giờ, thỉnh thoảng tôi lại gặp các đồng đội từng chiến đấu tại 12A trên các đường phố Huế…
Tôi vào tuyến 12A khi đường 20 qua “Hang Tám cô” chưa hình thành, Ngã ba Đồng Lộc và Truông Bồn còn là chốn bình yên, nên không quân Mỹ đã dồn bom đạn xuống đường 12A. Và từ ngày 3/7/1966, chúng tập trung bom “tọa độ” suốt hàng tháng, hòng cắt đứt tuyến đường huyết mạch này tại “km 21” (tính từ ngã ba Khe Ve lên). Cũng vì thế, nơi đây được gọi là “Đồi 37”, nhưng dăm năm vừa qua, sau khi “Đài tưởng niệm” được xây dựng, có người lại gọi đó là “Đồi Cha Quang” (tên một cây cầu nhỏ bên cạnh).
Nhắc qua việc thay đổi địa danh một chút, không chỉ để hiểu thêm “lịch sử” nơi đã thấm máu biết bao liệt sĩ trong trận chiến gian nan nửa thế kỷ trước mà còn “phòng xa”… Biết đâu vong linh các liệt sĩ khi muốn thăm lại mảnh đất đã gửi lại xương máu thời thanh xuân tươi đẹp nhất của mình sẽ không ngỡ ngàng khi nghe tên gọi mới…
Bây giờ, không ai cho rằng điều này là “mê tín”; còn tôi, chợt nghĩ đến “chuyến bay” của các vong linh liệt sĩ trở lại Trường Sơn trong tháng 7 này còn có một lý do riêng. Đó là có người vừa nhắc đến chuyện Nguyễn Thị Sâm - chiến sĩ TNXP đại đội 759 anh hùng, trong trận “Đồi 37” tưởng đã chết, nhưng rồi sống lại; năm 2009, sau khi chị cùng tôi được mời đi cùng đoàn làm phim “Khúc tráng ca Đồi 37” nhân kỷ niệm 50 năm mở đường Trường Sơn với tư cách là “nhân chứng”, trở về, Sâm mang tờ báo “An ninh thế giới” có bài tôi kể chuyện thăm lại đường 12A và “Đồi 37” tặng bà mẹ của liệt sĩ Nguyễn Thị Thường (bạn thân thiết với Sâm hồi ở TNXP 759) thì Thường hiện về… Xin trích lá thư Sâm kể lại chuyện “lạ thường” đó như sau:
“… Nay em phải cầm bút và “người bạn linh thiêng” giục em cầm bút viết và cảm ơn người viết bài báo…
Anh Phê ơi! Khi em nhận được tờ báo của anh, theo lời anh dặn, em phô-tô tờ báo đưa cho mẹ của Nguyễn Thị Thường… Em bước vào nhà nghe mùi hương thoang thoảng, thấy bà ngồi thừ ra trên chiếc ghế. Bà ngửng đầu lên thấy em rồi nói:“Con mà đi nhanh chút nữa thì chung cơm với bạn con rồi!”. Em đứng lặng một lúc rồi đưa tờ báo cho cháu bà; cháu bà đọc cho bà nghe, nước mắt bà tuôn ra dầm dề…
Nhà Bia tưởng niệm các liệt sĩ trên Đồi 37
Em về nhà, vài hôm sau thì Thường lại “đến” nhà em. Em hỏi:“Ở mô về đó?” Thường nói: Ở “km 21” chứ mô nữa!”. Thường đến ngồi sát với em trên giường, em thì chăm chăm nhìn bạn, còn bạn thì chẳng nhìn em. Em thấy trong tay Thường cầm tấm vải, em bảo đưa tấm vải xem có đẹp không? Thường đưa tấm vải cho em thấy nhẹ tâng. Em kêu “oa…”, mở mắt ra chẳng thấy Thường đâu nữa nhưng từ đó những hình ảnh ở đơn vị em đều nhớ hết… Anh Phê ơi!... Em không hiểu nổi vì sao ngòi bút của anh thiêng liêng đến thế…”…
Thế đó! Biết đâu tháng 7 năm nay, vong linh Thường sẽ cùng các đồng đội liệt sĩ “trở về” thăm chiến trường xưa và người thân hoặc đồng đội của họ còn may mắn sống đến hôm nay sẽ được “gặp nhau”…
***
Riêng tôi, vừa có “duyên” gặp một chiến sĩ “Đồi 37” năm xưa, như là trong… mơ vậy. Một đêm, đã khuya, tôi bỗng nghe chuông điện thoại:
- Em là Hòa, ngày trước cùng chiến đấu ở đồi 37 đây…
Quả là chiến sĩ đó nay đang Đà Lạt. Và anh Hòa chính là người đã nhắc chuyện “o Sâm đất vùi tưởng chết mà sống lại” để tôi tin anh từng ở “Đồi 37”. Không phải mơ mà thực. Nguyên do là năm 2016, tôi có cuốn ký sự “Những người mở đường ngày ấy” do NXB Giao thông vận tải in theo “đặt hàng” để gửi cho thư viện huyện, tỉnh trong cả nước; có người mách cho anh Hòa mượn xem và ngay lập tức anh gọi điện cho tôi. Anh tha thiết “muốn có 1 cuốn để kỷ niệm” vì anh Hòa là chiến sĩ Tiểu đoàn 2 Công binh, lực lượng sát cánh với TNXP C759 anh hùng và trong đêm 3/7/1966, khi một Tiểu đội C759 và 2 chiến sĩ Tiểu đoàn 2 hy sinh thì anh Hòa cũng như Sâm, “tưởng chết mà sống lại”…
Cho mãi đến tháng 6 vừa rồi, tôi mới có điều kiện lên xứ “mộng mơ” tìm gặp anh. Tôi đã kịp ghi lại địa chỉ, nhưng chưa gửi sách cho anh vì đã chắc chi… Chúng tôi, tuy cùng chiến đấu trên một con đường, nhưng tuyến chiến lược quan trọng 12A thời đó là nơi hội tụ rất đông lực lượng, nên chưa hề gặp nhau; mà giả như đã biết nhau, hơn nửa thế kỷ qua rồi, nay cũng không thể nhận diện được. Thì biết bao nhiêu đổi thay, từ ngày anh còn là người lính tuổi đôi mươi, suýt bị chết vùi tại “Đồi 37”. Sau đó, đơn vị anh còn tiến sâu hơn về phía Nam, rồi anh được sang Liên Xô học và trở thành giảng viên Học viện quân sự Đà Lạt, về hưu với hàm đại tá…
Trong một quán cà phê yên tĩnh bên hồ Xuân Hương mơ mộng chưa tan hết sương sớm, anh Hòa nói, giọng thủ thỉ:
- … Đêm đó, hai chiến sĩ cùng trung đội với tôi hy sinh là cậu Sơn và Tư… Mấy đêm sau, tôi cùng anh em tiếp tục lên tuyến giúp C759 bới xác các liệt sĩ chưa tìm ra. Bom “tọa độ” lúc lúc lại trút xuống, các liệt sĩ lại bị vùi sâu thêm… Đêm tìm ra cô Thường mà anh viết trong sách đó, tôi cũng ở bên cạnh, túm cánh tay cô kéo lên thì áo đã mủn hết… Sau khi trên điều C759 về giữ đường bên sông Gianh, đơn vị tôi còn gay go hơn ở km 39 trên Cha Lo…
- Thế Tiểu đoàn 2 có ai được phong anh hùng không?
- Có. Đồng chí Hoàng Hữu Thanh, quê Đô Lương, cùng Đại đội 6 với tôi…
- Thế nay anh ấy ở đâu?
Giọng anh Hòa bỗng trở nên buồn hẳn:
- Anh ấy đã hy sinh năm 1972, khi đơn vị được điều về Quảng Trị… Còn đồng chí Tư, cũng quê Đô Lương, chúng tôi đưa về an táng tại La Trọng, nhưng sau đó đơn vị di chuyển, mà có khi mộ lại bị bom vùi mất nên mãi đến nay chưa tìm được anh ạ…
Chúng tôi ngồi lặng một lúc và bỗng cảm thấy vị cà phê trở nên đắng chát. Lát sau, tôi nhắc anh Hòa xem lại trang sách kể chuyện đoàn làm phim “Khúc tráng ca Đồi 37” bất ngờ tìm ra mộ hai liệt sĩ Nguyễn Thị Thường và Cao Xuân Châu tại Nghĩa trang liệt sĩ huyện Minh Hóa dưới chân dãy Trường Sơn trong một trưa nắng cháy mùa hè 2009. Sau trận “Đồi 37”, cả hai liệt sĩ cũng được an táng tại thung lũng La Trọng, nhưng rồi thất lạc…
Anh Hòa bỗng đứng lên, giọng đã vui hơn:
- Tháng 11 này, chúng tôi họp mặt cựu binh Tiểu đoàn 2, sẽ tiếp tục đi tìm mộ cậu Tư...
Ôi! Còn đến hàng vạn chiến sĩ như “cậu Tư” chưa biết phần mộ thất lạc nơi nào. Và còn biết bao nhiêu gia đình liệt sĩ trên đất nước đã chịu quá nhiều đau thương, nay vẫn chưa biết con cháu mình nằm ở nơi đâu… Cả nước đang dõi theo cuộc tìm kiếm hàng trăm chiến sĩ hy sinh tại sân bay Biên Hòa, Tân Sơn Nhất xuân Mậu Thân 1968 cùng rất nhiều lễ tưởng niệm liệt sĩ tại các nghĩa trang khắp cả nước trong tháng 7 này…
Bài, ảnh: NGUYỄN KHẮC PHÊ