Chân dung Tướng Cao Văn Khánh trên trang bìa cuốn sách

Tác giả Cao Bảo Vân (sinh 1962) là con gái của tướng Cao Văn Khánh, bà là TS. dược khoa của Pháp, cựu Phó Viện trưởng Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh. Bà Bảo Vân đã dành 10 năm để đọc 452 tài liệu, sách tham khảo, hàng chục cuốn hồi ký tướng lĩnh dày năm, sáu trăm trang và nghe hàng trăm người của cả hai phía kể chuyện, nên độ chân thực rất cao.

Trung tướng Cao Văn Khánh, Phó Tổng Tham mưu trưởng QĐNDVN  là “vị tướng trí thức”, “con nhà giàu học giỏi” ở Huế. Trước năm 1945, ông dạy toán ở các Trường tư thục Phú Xuân, Lyce’um Việt Anh, Thuận Hóa Huế… cùng với các trí thức nổi tiếng Cao Xuân Huy, Thanh Tịnh, Hữu Ngọc… Tháng 8/1945, Cao Văn Khánh đã nổi tiếng ở Huế, thi Thành chung đậu nhì mà chán, trùm mền bỏ ăn 3 ngày, ra Hà Nội thi lấy hai bằng tú tài toàn phần và tú tài Tây, rồi vào học Luật khoa Đại học Đông Dương. Cao Văn Khánh có hai ông anh rất nổi tiếng ở miền Nam là Cao Văn Chiểu, Cao Văn Tường. Tướng Khánh từng là học viên Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế năm 1945 thời Chính phủ Trần Trọng Kim.

Tướng Cao Văn Khánh tình tính trầm lặng. Ông là người được Đại tướng Võ Nguyên Giáp tin cậy trao những trọng trách khó khăn nhất từ ngày đầu cuộc kháng chiến chống Pháp (giữ chức Khu trưởng Khu 5 với mặt trận ác liệt ở Nha Trang, An Khê…) cho đến các chiến dịch Biên giới, Điện Biên Phủ (chống Pháp) và Tây Nguyên, Đường 9-Nam Lào, Quảng Trị 1972, rồi Tổng tiến công Xuân 1975. Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng viết: "Anh Cao Văn Khánh là một trí thức yêu nước, tham gia cách mạng tháng Tám từ năm 1945. Anh là một cán bộ quân đội chỉ huy Đại đoàn 308, đánh những trận lớn trong kháng chiến chống Pháp, từng là Tư lệnh B70 (Trị Thiên) trong kháng chiến chống Mỹ, một người hăng hái, trung thực, có nhiều kinh nghiệm hợp đồng binh chủng, được bộ đội tin yêu".

 Vợ của tướng Khánh là bà Tôn Nữ Ngọc Toản (ra Bắc đổi thành Nguyễn Thị Ngọc Toản), con quan đại thần triều Nguyễn -Thượng thư Tôn Thất Đàn. Tất cả các chị em bà đều đi theo cách mạng từ năm 1945. Đó là Tôn Nữ Thị Cung là vợ của Giáo sư -bác sĩ Đặng Văn Ngữ, mẹ của NSND Đặng Nhật Minh; Giáo sư Tương Lai (Nguyễn Phước Tương) và nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Trai (Tôn Nữ Ngọc Trai). Bà Ngọc Toản nay 90 tuổi, vẫn rất minh mẫn. Bà là Giáo sư, Bác sĩ Quân y, hàm Đại tá. Ông bà gặp nhau ở chiến khu Việt Bắc.

Cuốn sách có nhiều chi tiết xúc động. Đó là những lúc sau những trận đánh lớn thắng lợi, ở chiến trường, tướng Khánh bao giờ cũng trầm ngâm nhớ vợ con. Nhiều lần viết thư cho vợ, Cao Văn Khánh đều rất chân tình “…Càng thương con, càng thương anh em chiến sĩ, thật là vĩ đại vô cùng, gian khổ bao nhiêu cũng luôn vui vẻ, quyết tâm đánh giặc… Anh càng thấy trách nhiệm của mình làm thế nào giành được thắng lợi mà đỡ hy sinh nhiều cho anh em, và càng thấy lo lắng… Trách nhiệm người chỉ huy trong giai đoạn quyết liệt này thật là quá nặng…”.

Đặc biệt là đám cưới Cao Văn Khánh - Ngọc Toản được anh em bộ đội tổ chức ngay tại hầm De Castries ngay sau khi giặc Pháp đầu hàng. Vì hai người yêu nhau, do các đồng chí Lê Quang Đạo, Giáo sư Tôn Thất Tùng “lập mưu” cho Ngọc Toản được gặp Cao Văn Khánh giữa rừng Việt Bắc. Bà Ngọc Toản lại là chiến sĩ quân y phục vụ mặt trận Điện Biên Phủ. Đó là một đám cưới lịch sử, có một không hai. Đám cưới có kẹo Nuga, thuốc lá Phillip, rượu Tây mà máy bay Pháp thả mừng De Castries lên tướng… Chú rể hát “Bộ đội về làng”, cô dâu hát bài “Em bé Mường La”… trong niềm vui thắng trận ngây ngất…”. Cưới xong, hai vợ chồng chụp ảnh kỷ niệm trên xe tăng của quân đội Pháp ở Điện Biên Phủ.

Một chi tiết “có một không hai” nữa làm tôi vô cùng xúc động. Sau chiến thắng lớn Biên giới (1950), Đại tá Cao Văn Khánh, Đại đoàn phó 308 – đơn vị chủ công của chiến dịch - được giao nhiệm vụ ở lại chỉ huy việc thu dọn chiến trường, trao trả tù binh. Ông đã tổ chức “đêm lửa trại kỳ lạ.  “…Một đống củi chất cao quá đầu bắt lửa hồng bốc cao sáng rực trong đêm… Ngồi vòng trong xung quanh đám lửa là hơn 800 thương binh của ba cánh quân thất trận (Le Page, Charton, De la Boom) và cả các đại đội Vệ quốc đoàn và một ban nhạc. Vòng ngoài là dân công, tải thương, nhiều địa phương… Người chiến thắng hát bài ca cách mạng. Kẻ thất trận hát giọng hát của quê hương mình ở Áo, Pháp, Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, Ý, Đức…

Một chi tiết đầy ý nghĩa là khi tướng Cao Văn Khánh mất, Bộ Quốc phòng quyết định an táng tại Nghĩa trang Mai Dịch, nhưng bà Ngọc Toản tìm cách không đồng ý. Bà bảo: "Anh Khánh lúc sống là của các anh, bây giờ anh thành tro bụi là của tôi. Người tốt để đâu cũng tốt. Còn người xấu chôn đâu cũng xấu”. Thế là bà an táng ông tại nghĩa trang Kỳ Yên, Bất Bạt, vùng đất xưa nơi ông từng chỉ huy đánh trận, cùng nằm với con trai. Tấm bia mộ Bộ làm ban đầu ghi đầy đủ chức tước của Cao Văn Khánh, vài năm sau, bà Toản thay bằng một tấm bia giản dị chỉ có mấy chữ Tướng Cao Văn Khánh, quê quán Huế - 1/5/1917 – 3/10/1980.

Ngô Minh