Bộ đội tiến vào giải phóng Huế trưa ngày 26/3/1975. Ảnh: Tư Liệu
Những năm 1973 – 1974, tình hình chiến trường Trị Thiên hết sức căng thẳng. Địch ra sức củng cố lực lượng ngụy quân, ngụy quyền ở cơ sở. Chúng tăng cường quân sự hóa, cảnh sát hóa ngụy quyền cơ sở bằng cách mỗi xã thành lập 1 phân chi khu quân sự do 1 tên sĩ quan làm phân chi khu trưởng và 1 cuộc cảnh sát do 1 tên thiếu úy làm cuộc trưởng; mỗi thôn lập một toán “Nhân dân tự vệ” – lực lượng bán vũ trang của ngụy để đàn áp, kìm kẹp Nhân dân. Chính vì vậy, cuộc chiến đấu trong lòng địch của các chiến sĩ an ninh ngày càng quyết liệt, khó khăn.
Thời gian này, An ninh Hương Thủy được tăng cường một số cán bộ công an miền Bắc nhưng quân số cũng chỉ được 15 người. Mặc dù vậy, lãnh đạo đơn vị luôn chủ động trong hoạt động, thường xuyên cử cán bộ trinh sát về các địa bàn trọng điểm nắm tình hình hoạt động của các tổ chức địch và các đảng phái phản động xây dựng lực lượng bí mật phục vụ cho công tác trước mắt và lâu dài. Phụ trách địa bàn khu 1 (gồm các xã Hương Thọ, Nguyên Thủy (nay là xã Thủy Bằng), Thủy Xuân) là 2 đồng chí Hoàng Trọng Ninh, Nguyễn Thị Sen. Khu 2 và 3 (gồm các xã Mỹ Thủy, Thủy Dương và vùng phía Tây của An Thủy) là 3 đồng chí Nguyễn Văn Cường, Dương Văn Xuân và Nguyễn Văn Chiến.
Đầu năm 1975, Khu ủy Trị Thiên, Tỉnh ủy Thừa Thiên chủ trương giải phóng vùng đồng bằng Thừa Thiên, chuẩn bị cho cuộc tổng tấn công giải phóng toàn tỉnh. Đây là chiến dịch đợt I nhằm giải phóng vùng đồng bằng và nông thôn Thừa Thiên. Thực hiện chủ trương đó, Huyện ủy Hương Thủy đã thành lập các đội công tác vừa làm công tác chính trị, vừa trực tiếp đánh địch nhằm phá thế kìm kẹp của địch, giành quyền làm chủ cho Nhân dân. Các đội công tác này đều có cán bộ an ninh tham gia.
Rạng sáng 9/3/1975, các đội công tác trên toàn tỉnh đồng loạt nổ súng. Đội công tác xã Hồng Thủy, Thiên Thủy, Bích Thủy (nay là xã Thủy Thanh, Thủy Vân) đánh chiếm được 2 làng Vân Thê và Dạ Lê Chánh, bắt sống 3 tên lính nghĩa quân. Trận này, đồng chí Nguyễn Sóng – cán bộ an ninh tỉnh hy sinh, đồng chí Nguyễn Thị Thanh – an ninh huyện bị thương. Đội công tác An Thủy được giao nhiệm vụ đánh chiếm làng An Cựu Đông nhưng do địch đông, ta ít nên không chiếm được làng. Một số đồng chí hy sinh, trong đó có đồng chí an ninh huyện Trần Xuân Nay.
Đêm 10/3/1975, đồng chí Nguyễn Văn Cường – cán bộ trinh sát của An ninh huyện Hương Thủy được sự hỗ trợ của đồng chí Nguyễn Công Luân – giao liên huyện và Nguyễn Minh Diện – bộ đội huyện đã đưa toàn bộ 10 người trong toán “Nhân dân tự vệ” ấp 4 cùng toàn bộ súng ống do địch trang bị ra vùng giải phóng an toàn. Đây là kết quả của quá trình tuyên truyền giáo dục, giác ngộ của đồng chí Cường và nữ đảng ủy viên Nguyễn Thị Bích.
Trước đó, các ngày 8, 9/3/1975, một đội công tác khác do đồng chí Lê Hữu Tòng – quyền Huyện đội trưởng trực tiếp chỉ huy, có nhiệm vụ thông đường bắt liên lạc với Sở Chỉ huy chiến dịch tại Phú Vang. Đồng chí Văn Viết Kiểu – cán bộ an ninh huyện, người am hiểu địa bàn chịu trách nhiệm dẫn đường cho đội công tác.
Sau 2 ngày ém quân tại làng Chánh Đông, xã Minh Thủy được cơ sở bảo vệ, nuôi giấu, đêm ngày 9 rạng sáng ngày 10/3, đội công tác lên đường làm nhiệm vụ. Đến thôn Đông Di, xã Phú Hồ, huyện Phú Vang, đội vấp phải một đại đội lính dù chốt chặn. Bị địch đánh bất ngờ, đồng chí Tòng bình tĩnh chỉ huy toàn đội nổ súng phản kích, quyết tâm đánh địch mở đường. Đồng chí Võ Hưu hy sinh, đồng chí Văn Viết Kiểu bị thương; ta tiêu diệt một số tên địch và xuyên thủng chốt chặn, bắt liên lạc được với đồng chí Dương Quang Đấu – Tỉnh đội trưởng, Tư lệnh chiến dịch.
Tổ công tác Hải Thủy và Hương Lộc (nay là xã Thủy Phù và Lộc Bổn) gồm các đồng chí Võ Xuân Thành (tổ trưởng), Trần Suyến và Nguyễn Văn Thủy táo bạo bí mật đột nhập nhà tên Phạm Văn Sau – Thiếu úy cảnh sát ngụy, khống chế, giáo dục và cảm hóa. Tổ đã mưu trí đưa một số cơ sở bị lộ thoát khỏi sự truy sát của địch ra vùng giải phóng an toàn, trong đó có mẹ con bà Nguyễn Thị Vang và 3 chị em bà Lê Thị Giấm... Trước đó, tổ cũng đã phối hợp với cán bộ xã Hải Thủy đưa một số thanh niên ra vùng giải phóng tham gia cách mạng. Chiến dịch đợt 1 giải phóng Thừa Thiên kéo dài từ ngày 8/3 đến ngày 13/3/1975 có ý nghĩa hết sức quan trọng, gây hoang mang lớn cho địch.
Sau chiến dịch, địch tăng cường lùng sục, càn quét, đàn áp quần chúng, bắt bớ, giam cầm, tra tấn dã man những người tình nghi có liên hệ với cách mạng. Thời gian này, hoạt động của an ninh huyện gặp vô vàn khó khăn nhưng các cán bộ trinh sát vẫn kiên cường bám trụ, để nắm vững hoạt động của địch, xây dựng lực lượng bí mật phục vụ cho công tác trước mắt và công cuộc giải phóng quê hương. Sự hy sinh thầm lặng của các anh đã góp phần không nhỏ vào công cuộc giải phóng đất nước.
NGUYỄN VĂN CƯỜNG
(Nguyên PBT Thường trực Tỉnh ủy, nguyên Chủ tịch HĐND tỉnh)