Khói tóc…

Bà cụ khép lại cánh cửa nhà mà không thể quay bước rời đi. Cả đời bà chưa bao giờ ra khỏi lũy tre làng, càng chưa bao giờ nghĩ đến việc sẽ rời bỏ căn nhà nhỏ của mình. Nơi đây lưu giữ mọi ký ức của bà, từ khi còn là cô gái mười tám, đôi mươi theo về nhà chồng lơ ngơ đứng ngoài bậc cửa. Rồi cả đời cúi xuống sống phận làm dâu vun vén nhà chồng, sinh con đẻ cái, nuôi dạy chúng nên người. Bà không nhớ đời mình đã đi qua bao mùa đói kéo dài, bao nhiêu vui buồn, tủi cực. Nơi đã gắn cả đời bà với ngọn lúa, củ khoai, tình làng nghĩa xóm, họ hàng thân thuộc. Bà chưa từng nghĩ lúc cuối đời lại rứt áo ra đi. Nhưng cứ lần nữa mãi nghe con cháu giục hoài cũng phiền lòng. Chúng thì bận trăm công nghìn việc mà thỉnh thoảng cứ phải đi cả đoạn đường dài dằng dặc hơn trăm cây số về quê thăm nom mẹ già, kể cũng tội. Thôi thì… Tay bà buông dần từng ngón khỏi cánh liếp tre khi nghe tiếng con dâu giục:

- Mình đi thôi mẹ kẻo trời tối, đường thì xa lắm.

Bà lên xe, cố ngoái đầu nhìn lại ngôi nhà và mảnh vườn thân thuộc đến tận khi khuất bóng đường làng. Mắt bà nhòa đi không biết vì khói chiều lọt qua cửa xe hay là vì nước mắt. Anh con trai cả càu nhàu:

- Con đã dặn mẹ đừng mang theo đồ. Dưới phố đâu có thiếu thứ gì. Kể cả quần áo, mẹ xuống đến nơi con gọi người ship cho chục bộ tha hồ mà mặc.

- Thì cũng có gì đâu. Mẹ chỉ mang theo di ảnh bố anh, vài bộ quần áo mặc mãi đã quen thớ vải. Thêm cái đài đêm nghe dự báo thời tiết, nghe đọc truyện đỡ buồn. Mẹ tính mang theo con mèo mà…

- Trời ơi, con gửi tất sang nhà cô út rồi. Mèo sống ở quê chạy nhảy leo trèo quen rồi. Xuống dưới phố, nhà cửa chật chội nó ở không quen đâu mẹ.

- Ừ. Tội nó…

Bà cụ tựa đầu vào cửa kính xe mắt nhìn ra đồng ruộng bên đường, lòng đầy lo lắng. Bà không biết nơi mình sắp đến sẽ thế nào? Nghe nói nhà ở phố chật chội, mà cuộc sống cũng khác quê nhiều lắm. Bà già rồi, mọi thứ đều cũ kỹ cổ hủ không biết có làm con cháu phiền lòng. Xe lao đi hun hút trên đường cao tốc. Thành phố dần hiện ra trước mắt bằng những tòa nhà cao tầng nhấp nháy ánh đèn. Chưa gì bà cụ đã thấy lạc lõng trong hành trình xuống phố. Bà ước gì có thể quay xe, trả bà lại trong căn nhà gỗ nhỏ. Giờ này lũ gà ở quê đang lục đục vào chuồng. Đám dơi từ đâu bay tán loạn ngoài sân rồi biến mất khi bóng tối bao trùm. Con chó nhỏ, con mèo mướp chạy đến quấn bên chân chủ đòi ăn. Phố sáng quá, mắt người già lóa đi không quen. Con dâu tỉnh dậy sau giấc ngủ, ngó ra ngoài cửa kính bảo:

- Trôi qua cây cầu này là vào thành phố. Cũng sắp đến nhà rồi mẹ ạ. Mẹ đã đói chưa? Hay mình vào quán nào đó ăn cho nhanh mẹ nhé. Mẹ thích ăn gì?

- Mẹ ăn gì cũng được.

- Thôi. Về nhà nấu ù cái là xong. Mẹ không quen cơm hàng cháo chợ đâu em.

- Vâng. Mẹ cứ yên tâm, chúng con bận thật nhưng ngày nào cũng sẽ về ăn cơm với mẹ.

Bà khẽ gật đầu, không làm sao nói với các con về những lo lắng trong lòng. Quê nhà đã lùi lại quá xa. Hơn tám mươi tuổi mà bà bỗng thấy mình như đứa trẻ, lơ ngơ trước thế giới hào nhoáng và xa lạ. Lúc vừa bước xuống đường, tiếng còi xe vang lên khiến bà giật mình thon thót, tay níu lấy vạt áo con. Đây là lần đầu tiên bà xuống nhà con trai cả. Trước đây vài lần con đòi đón xuống chơi nhưng bà không chịu vì phải chăm đàn gà, con chó, trông nom vườn tược cửa nhà. Giờ đứng trước ngôi nhà cao tầng nhưng nhỏ xíu bà buột miệng hỏi:

- Con sống ở đây sao?

- Vâng ạ. Nhà hơi chật so với quê. Nhưng ở phố được căn nhà thế này là tốt lắm rồi mẹ. Phố này trung tâm, nhà cửa đất đai đắt đỏ lắm mẹ ạ.

- Thật đấy mẹ ạ. Cái nhà này tuy nhỏ nhưng bán đi mua được mấy cái nhà ở quê đấy mẹ. Cô con dâu vui vẻ góp lời.

Bà gật gật đầu. Nhưng trong lòng nghĩ đắt đỏ thế sao phải ở một nơi chật chội thế này? Bà ngồi co ro trong bốn bức tường, tiếng đồng hồ quả lắc vọng lại rõ to khiến bà thấy nhồn nhột trong người. Cơm canh thành phố khó nuốt quá, hay tại bà không quen ngồi trên bộ bàn ghế mạ vàng bóng nhoáng. Không quen dùng bát đũa cũng mạ vàng, bóng nhoáng. Tay bà đã run, đũa thì trơn trượt gắp mãi không được thành ra chán chẳng muốn ăn. Ở nhà bà cứ ngồi trên chiếc ghế gỗ con con, mâm để dưới đất thế là thong thả ngồi ăn. Bát có cái sứt ăn hoài cả năm, chẳng phải nhà thiếu bát mà cứ quen tay. Đũa tre rẻ tiền nhưng không cong vênh, trơn trượt. Thằng cả về lần nào cũng “mắng” khi thấy những bộ bát đũa mới mua về đều bị bà cất gọn gàng trong tủ. “Số mẹ sướng không biết đường mà sướng”. Mỗi lần mở tủ lạnh thấy cá hồi, thịt bò, tôm sú vẫn còn nguyên là con trai chỉ biết lắc đầu. Trên chiếc giàn bát cũ lúc nào cũng thấy có cá khô, cà muối, tép kho tương. Bà móm mém cười: “Mẹ ăn thế cả đời quen rồi. Giờ có cho ăn sơn hào hải vị cũng không thấy ngon đâu”. Thằng cả chỉ biết thở dài, nghĩ công ơn cả đời mẹ vất vả nuôi nấng mấy anh em giờ muốn báo đáp lúc tuổi già mà sao khó quá. Nàng dâu cũng hiền lành, hiếu thuận nên gật đầu ngay khi chồng tính chuyện đón mẹ xuống phố. Thêm người thì thêm đũa thêm bát. Thêm được một ngày gần bên chăm sóc mẹ là thêm phúc phận.

Bà cụ hàng ngày đều ngồi trước cửa nhà nhìn ra đường. Thật ra không phải bà cụ thèm nhìn người qua lại hay trông ngóng cái gì. Mà bà cứ dõi nhìn sang phía nhà hàng xóm, nơi ấy có trồng mấy cây xanh. Những chú chim thường ghé đến lúc vắng người. Tiếng hót đánh thức thính giác của một bà cụ đang ngồi nhớ quê nhà quay quắt. Nhớ góc bếp bám đầy bồ hóng. Nhớ góc vườn con gà, con vịt bới giun. Nhớ những tán cây xanh mát rì rào gió bốn mùa. Nhớ khói bếp thơm mùi dầu của gỗ tràm, bạch đàn tỏa ra trên ngọn lửa. Bà cụ đưa tay áo lên mũi ngửi, mùi của khói lẫn trong từng sợi vải hôm nào cũng đã phai dần thay bằng mùi nước xả. Buổi trưa con dâu tất tả chạy từ chỗ làm về nhà cơm nước cho bà rồi lại vội vàng đi. Thương con bà tập cách bật lò vi sóng hâm nóng chút thức ăn là được để khỏi ai phải chạy đi, chạy lại. Ngồi ăn cơm một mình mà bà cứ ngó xuống dưới chân tìm con cho,́ con mèo để quẳng cho cái xương, miếng thịt. Nhưng chó mèo không có, nhà thành phố chật thế, nhìn đâu cũng thấy bốn bức tường.

Bà cụ ốm. Đối với người già ốm đau là lẽ thường tình, nhưng với bà cụ thì khác. Trước đây gần như rất hiếm khi bà ốm. Bà tuy ăn uống đạm bạc nhưng thanh sạch, lại luôn tay luôn chân nên cơ thể khỏe mạnh không bệnh tật gì. Nhà đủ thứ thuốc nhưng bà chẳng mấy khi dùng đến. Ho hắng chỉ cần uống mấy ngụm hoa đu đủ đực ngâm mật ong hoặc ngậm mấy lát mứt gừng là xong. Con dâu về quê hay hỏi “mẹ trồng gì mà chi chít khắp vườn, toàn cây cối linh tinh”. Làm gì có cây cối nào không có phận sự của mình. Cây lớn cho bóng mát, hoa thơm, quả ngọt. Cây bé để làm thuốc chữa bệnh, làm rau nấu ăn. Quanh năm bà chẳng cần chợ búa, cứ rau trong vườn, trứng gà nhà, tôm cá dưới ao. Xuống đây bà lạ nước lạ cái. Rau củ, thực phẩm ngoài chợ mua ăn vào lạ bụng. Bà ốm nằm đó miên man nhớ tới quê nhà. Căn phòng chật chội quá, bà nhờ con dâu dìu ra trước cửa nhà để hít thở chút không khí. Thằng cả nói:

- Hay là con mua một gốc cây cổ thụ về trồng trước cửa nhà mình cho mẹ vui nhé?

- Thôi con à. Bứng một thân cây từ nơi khác về trồng chắc gì nó đã sống được. Cây cỏ cũng như con người vậy…

Thằng cả nghe xong bỗng sững người. Cứ ngỡ ép mẹ lên thành phố để an dưỡng tuổi già có ai ngờ lại làm khổ mẹ. Bà cụ từng nói với các con “người già ăn uống là bao. Có chăng là ăn khói ăn sương, ăn ký ức”. Thế mà gần bốn mươi tuổi rồi thằng cả mới thấm thía được lời mẹ nói. Trông thấy mẹ cứ ốm yếu dần đi, cơm ngon canh ngọt cũng không sao nuốt nổi. Có đêm bà cụ còn thức dậy định mở cửa đi ra ngoài. Hỏi đi đâu thì bà bảo “đi tìm trăng”. Thành phố nhốt ánh trăng đâu đó trên những tòa nhà cao tầng, mắt bà cụ đã mờ làm sao nhìn thấy được. Nếu có cũng chỉ là ánh trăng trong ký́ ức đã dẫn bà đi. Ánh trăng có mùi hương cau thoang thoảng lẫn cả mùi của lá chuối khô. Ánh trăng gọi rằm về, bà thắc thỏm không biết ở nhà con út có nhớ sang hương khói hay không. Thằng cả nhìn mẹ lúc nhớ lúc quên, bữa ăn bữa nhịn mà thấy đau lòng, liền bàn với vợ:

- Có khi đưa mẹ về lại quê em à. Biết đâu thấy quê nhà mẹ vui khỏe lại.

- Nhưng mẹ già rồi. Để mẹ một mình nhỡ trái gió trở trời.

- Ở quê còn cô út. Anh sẽ nhắc cô út ngày nào cũng đáo qua thăm mẹ. Chứ để mẹ ở đây anh nhận ra không ổn chút nào.

Sáng hôm đó bà cụ được các con đưa trở về quê. Bà liên tục nhìn ra cửa kính xe hỏi các con còn bao lâu nữa thì đến? Lúc nhìn thấy lũy tre làng cong cong đón gió bà cụ lấy tay áo lau nước mắt. Xe về đến cổng nhà đã thấy cổng mở sẵn. Cô con gái út đang quét lá rụng đầy sân. Lũ chó mèo thấy chủ về mừng quýnh quáng quấn lấy chân bà cụ. Thằng cả thấy mẹ như chưa từng đau ốm. Sau khi thắp hương cho ông bà tổ tiên, cho người chồng quá cố bà khoan thai thăm sân trước vườn sau. Thăm hết vườn rau đến ao cá. Tiếng bà hỏi han xóm giềng văng vẳng ngoài hàng rào. Cô con út đứng nhìn mẹ hồi lâu, xúc động nói với anh chị: “Mẹ về đến cái cây ngọn cỏ cũng vui. Anh chị cứ yên tâm xuống phố, ở nhà đã có em và xóm làng thân thuộc”. Cô con dâu ngó trời sắp tối liền theo mẹ vườn nhặt củi. Tối nay vợ chồng chị xin mẹ một bữa cơm quê, ngủ một đêm trong căn nhà gỗ cũ. Lúc ngồi trong bếp nấu cơm, con dâu nhìn từng làn khói lẫn trong màu tóc mẹ. Lòng chợt thấy bùi ngùi…

BÙI MAI