Chiến tranh Việt Nam cho đến nay vẫn luôn là vấn đề “nóng”, nhiều ám ảnh của lịch sử đương đại Mỹ. Mỗi khi gần đến ngày 30/4 hàng năm (kể từ 1975 đến nay), các kênh truyền hình Mỹ lại phát sóng nhắc lại đề tài này bằng hàng loạt phim tư liệu, tài liệu đến phim truyện.
Đặc biệt là những bộ phim tài liệu của Hollywood trong những năm chiến tranh mang nội dung phản ánh trung thực, khách quan cuộc chiến tranh Việt Nam, không theo những gì c hính phủ Mỹ tuyên truyền vào lúc đó. Trong đó có cả những phim đã "giải mật" được các hình ảnh dối trá, sắp đặt, cho thấy những "xảo thuật" thông tin từng đánh lừa cả nước Mỹ và công luận thế giới về cuộc chiến tranh phi nghĩa ở Việt Nam.
Một số bộ phim tài liệu phản ánh một cách trung thực, có cái nhìn khách quan cuộc chiến tranh Việt Nam đã làm cho người dân nước Mỹ biết về “sự lừa dối hào nhoáng” của chính phủ Mỹ. Lúc đó những phim này được gán là những bộ phim “phản chiến”.
Poster phim “Heart and Mind - Trái tim và khối óc (1973)” của đạo diễn Peter Davis
Thập niên những năm 1960, phong trào phản chiến của lính Mỹ tham gia cuộc chiến ở Việt Nam đã dấy lên một cách mạnh mẽ không chỉ ở tại chiến trường miền Nam Việt Nam mà còn ngay trong lòng nước Mỹ.
Rồi thông tin của các hãng truyền thông lớn trên thế giới từ AP, AFP, UPI, Reuters, Life… luôn đưa những hình ảnh cuộc chiến tranh Việt Nam mà nạn nhân là thường dân vô tội, là sự hủy diệt sự sống, là những hành động man rợ của lính Mỹ ở chiến trường…
Những điều ấy đã thôi thúc các nhà làm phim độc lập của Hollywood tìm hiểu sự thật, không theo những gì mà Nhà Trắng và Lầu Năm Góc tuyên truyền cho người dân Mỹ về một nguy cơ đe dọa nước Mỹ không có thật.
"Trả lại sự thật" cho chiến tranh Việt Nam
Kể từ khi Mỹ tham chiến ở Việt Nam, bộ máy tuyên truyền khổng lồ của Chính phủ Mỹ đã ra sức “bơm” vào đầu người dân Mỹ những nguy cơ đe dọa an ninh nước Mỹ bởi Việt Cộng. Để cho người dân Mỹ tin vào những thông tin đó, chính phủ Mỹ đã nhào nặn, bóp méo sự thật cuộc chiến ở Việt Nam.
Không thể quay lưng với những sự thật kinh hoàng, những tội ác của quân đội Mỹ và sự có mặt một cách vô lý của Mỹ ở Việt Nam, hàng loạt các cuộc phản chiến của binh lính Mỹ ở Việt Nam và ngay ở nước Mỹ đã làm xáo trộn cả xã hội Mỹ, gây nhiều thắc mắc của người dân Mỹ và cả những người dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới về cuộc chiến này.
Những điều đó gợi ý cho các nhà làm phim Hollywood nhận ra ngay mình đã bị lừa dối bởi những “xảo thuật” thông tin thiếu chân thực của bộ phận quan hệ công chúng quân đội Mỹ cung cấp vì mục đích chính trị. Ngay từ cuối thập niên 1960, một số nhà làm phim độc lập Hollywood, với quan điểm tiến bộ, đã tự đi thu thập hình ảnh ngay tại chiến trường Việt Nam.
Phim tài liệu “In the year of the Pig - Năm Hợi" của đạo diễn Emile de Antonio ra mắt năm 1969
Và sau đó, đã có hàng chục bộ phim “phản ánh sự thật”, “trả lại sự thật” về chiến tranh Việt Nam ra đời. Trong những phim này, các nhà làm phim độc lập đã cố gắng đi tìm câu trả lời: Sự có mặt của người Mỹ trong chiến tranh Việt Nam là đúng hay sai!?
Mở đầu cho loạt phim “phản chiến” này là phim tài liệu “In the year of the Pig - Năm Hợi" của đạo diễn Emile de Antonio ra mắt năm 1969. Với những cuộc phỏng vấn các nhà báo, chính khách, quan chức và cựu chiến binh cả Mỹ và chính quyền Sài Gòn.
Antonio đã vạch trần sự thật mà trước đó chưa bộ phim nào dám động đến, rằng: Chính sách can thiệp của Mỹ là âm mưu đã được hoạch định trước và thất bại quân sự là kết quả không thể tránh khỏi của một chính sách như vậy.
Đặc biệt là dù bộ phim hoàn thành năm 1968, khi Hội nghị Paris chưa được diễn ra vào năm 1969, và trước rất lâu khi Chính quyền Sài Gòn sụp đổ vào năm 1975, nhưng nó đã nói về sự thất bại của người Mỹ như là kết quả không thể tránh khỏi của một chính sách can thiệp đầy mưu mô xảo trá và phi lý!
Cũng chính thời điểm bộ phim hoàn thành, là khi sự kiện Tết Mậu Thân 1968 ở Việt Nam đã làm cả nước Mỹ sửng sốt, rúng động, bàng hoàng. Lần đầu tiên nước Mỹ biết về một cuộc chiến tranh đẫm máu mà con em họ đã bị hy sinh một cách nhục nhã bởi tội danh: Những kẻ xâm lược.
Ngay khi mới xuất hiện, bộ phim “Năm Hợi” đã gây ra tranh luận dữ dội. Ở Mỹ, một số rạp chiếu phim này bị khán giả phá hoại, rạp chiếu ở Houston còn bị đe dọa đánh bom. Ở Pháp, sau một thời gian chiếu phim và thu hút được khá nhiều lượt khán giả, các rạp phim bị tấn công bằng “bom” chất bẩn. Không ai ngờ rằng, Hollywood dám dũng cảm đề cao những thước phim dám nhìn thẳng vào sự thật như vậy.
Năm 1970, “Năm Hợi” nằm trong danh sách đề cử giải Oscar cho Phim tài liệu hay nhất.
Chiến tranh Việt Nam là “sự lừa dối hào nhoáng” của chính phủ Mỹ
Lần lượt các phim tài liệu được công chiếu càng minh chứng thêm “sự lừa dối hào nhoáng” của Chính phủ Mỹ về cuộc chiến ở Việt Nam như: “Interview My Lai Veterans - Phỏng vấn các cựu chiến binh Mỹ Lai (1970)” của đạo diễn Joseph Shick, đã đưa ra điềm báo trước thất bại của quân đội Mỹ qua thái độ hống hách, hợm hĩnh của trung úy Calley và đồng đội.
“Accused in basic training course - Khóa huấn luyện căn bản (1971)” của nhà làm phim Frederic Wiseman, phản ánh những tên lính biến thành tội phạm chiến tranh tàn ác sau khi trải qua khóa huấn luyện mất nhân tính.
“Heart and Mind - Trái tim và khối óc (1973)” của đạo diễn Peter Davis, đã cố tìm hiểu và lý giải xem làm thế nào các đặc trưng văn hóa Mỹ lại có thể chấp nhận đẩy chiến tranh Việt Nam đến tội ác chống nhân loại. Qua đó vạch trần những ngụy biện lừa dối được chính phủ Mỹ dùng làm bình phong che đậy ý nghĩa sâu xa của hành động.
Hollywood đã chứng minh cho hành động “phản chiến” của mình bằng cách đã không do dự trao cho phim “Trái tim và khối óc” giải Oscar phim tài liệu hay nhất năm 1974.
Đáng chú ý nhất là phim “Winter soldier - Lính mùa đông" ra mắt năm 1972. So với toàn bộ các phim tài liệu nói về chiến tranh Việt Nam, đây là bộ phim có tác động công luận mạnh mẽ nhất. thái độ phản chiến được thể hiện rõ nét.
Phim “Winter soldier - Lính mùa đông" ra mắt năm 1972
Phim kể về các cựu chiến binh trẻ tuổi (từ 20-27 tuổi) sau khi từ cuộc chiến Việt Nam về nước, họ đã nhận ra vừa tham gia tàn sát những người vô tội, họ lên tiếng phản biện chống lại sự dối trá của các phương tiện truyền thông đại chúng.
125 người trong số họ đã tập hợp tại Detroit (Mỹ) tháng 2/1971 để các nhà làm phim độc lập khai thác sự thật, trong khi các phương tiện thông tin chính thống của chính phủ Mỹ thì ra sức bào chữa và phủ nhận.
Trong phim này, chính các cựu chiến binh Mỹ đã thừa nhận hành vi man rợ mà họ từng làm ở Việt Nam nhân danh "văn minh phương Tây" và kể lại quá trình "tẩy não" trong trường huấn luyện, nơi họ được dạy dỗ phải bóp chết đạo đức và buông thả bản năng xâm lược.
Những lời sám hối này đã được một nhóm nhà làm phim độc lập thu hình lại và biên tập thành một bộ phim dài 95 phút. Bộ phim dù sau đó được chiếu ở LHP Berlin và Cannes, được đón nhận nồng nhiệt ở châu Âu, nhưng vẫn bị các kênh truyền hình lớn tại Mỹ từ chối phát sóng.
Tại Mỹ, phim bị nhận xét là “gây nhiều tranh cãi” do trình chiếu trong thời điểm nhạy cảm khi cuộc chiến của Mỹ tại Việt Nam đang diễn ra ác liệt. Nhưng Hollywood vẫn dũng cảm trao giải Oscar phim tài liệu hay nhất năm 1973.
Sự thật có phép lạ nhiệm màu: Sự thật giải thoát, sự thật hàn gắn và sự thật hòa giải, đó là thông điệp sâu sắc mà các nhà làm phim độc lập chân chính của Mỹ muốn hướng đến. Họ tin tưởng rằng chỉ những thước phim trung thực và nghiêm túc của mình mới có đủ sức mạnh hướng khán giả, đến với thiện chí xoa dịu vết thương chiến tranh và khép lại một thời kỳ đã qua, mở sang những trang sử mới. (Le Monde Diplomatique)
Những ghi nhận bằng các giải thưởng danh giá của Hollywood đã khuyến khích và trở thành động lực để ngày càng có thêm nhiều nhà làm phim Mỹ tìm đến đề tài chiến tranh Việt Nam theo hướng tôn trọng sự thật, đưa ra ánh sáng những sự thật như thông điệp về chiến tranh, để mọi người trân trọng và giữ gìn những khoảnh khắc hòa bình, khi thế giới vẫn luôn bị đe dọa hàng ngày bởi nhiều cuộc chiến khác nhau đang, sắp xảy ra.
Theo VOV