Đô thị khác hẳn với nông thôn xét về mặt không gian, cơ sở hạ tầng, cơ sở phát triển kinh tế; thói quen, tập tính sinh hoạt của mỗi cá nhân và cộng đồng sống trong lòng đô thị đó. Theo PGS.TS.KTS. Nguyễn Hồng Thục, quan niệm xây dựng đô thị là phải “tạo một không gian xã hội có tính nhân bản chứ không chỉ đô thị với tính tăng trưởng… Quy hoạch phải chuyển thành những khung kiến tạo phát triển chứ không chỉ là công cụ mở rộng đất đai đô thị như hiện nay”- (Khi ông nói về phát triển đô thị của Việt Nam).
Những năm qua, đô thị Huế nói riêng và Thừa Thiên Huế nói chung phát triển khá nhanh. Số liệu năm 2017 cho thấy, khu vực nông thôn là gần 591 ngàn người thì ở khu vực thành thị có hơn 563 ngàn người. Con số chênh lệch nhau không nhiều so với chục năm về trước.
Về mặt không gian, đô thị cũng được mở rộng nhiều. Từ thành phố đến các huyện thị có nhiều khu qui hoạch dân cư, nhiều khu đô thị mới ra đời. Ở Thừa Thiên Huế, có những năm nguồn thu ngân sách từ đấu giá đất chiếm đến trên dưới 30% đã cho thấy điều này. Những năm gần đây, quĩ đất ngày càng ít lại nên tỷ lệ này có giảm xuống nhưng nguồn thu từ đấu giá đất vẫn là một trong những nguồn thu lớn ở các địa phương.
Nếu chiếu theo quan niệm của KTS. Nguyễn Hoàng Thục, thì đô thị ở Thừa Thiên Huế chưa chắc đã là “một không gian xã hội có tính nhân bản”. Tính nhân bản mà ông nói đến được hiểu là mỗi cá nhân phát huy hết năng lực tự do và sáng tạo, môi trường sống hài hòa với thiên nhiên. Từ mỗi cá nhân kết nối trở thành sự tự do, sáng tạo và môi trường sống hướng về sự hài hòa thiên nhiên của cộng đồng.
Chúng ta hãy đến một số khu đô thị mới ở Thừa Thiên Huế, đặc biệt là các khu quy hoạch dân cư ở các huyện, các xã chúng ta sẽ thấy thiếu hẳn điều này. Vẫn là phong cách “chia lô” chuyển nhượng quyền sử dụng đất, thiếu hẳn không gian cho cây xanh và không gian công cộng. Thiếu hẳn các điều kiện đi kèm với tư cách là “kiến tạo” một không gian sống tốt cho đô thị - dù lớn hay nhỏ. Nói thẳng ra, đó chỉ là những cụm dân cư sống quần tụ lại chứ không phải là những đô thị đúng nghĩa.
Sự mâu thuẫn giữa phát triển đô thị về không gian với tính chất đô thị đã bộc lộ. Bởi đô thị và nông thôn nó có những điểm khác nhau về mặt bản chất. Chỉ nhìn ở khía cạnh mỗi quan hệ giữa người với người, chúng ta sẽ thấy rõ hơn điều này. Mối quan hệ ở nông thôn, dù có phát triển đến đâu vẫn cơ bản là mối quan hệ “xóm giềng, chòm xóm”. Ở thành thị không phải vậy, về cơ bản là mối quan hệ công việc. Một khi đô thị phát triển - về mặt không gian – trong khi đó mối quan hệ, thói quen sinh hoạt… phát triển không kịp thì ngay lập tức nó sẽ tạo ra những mâu thuẫn.
Hay như về điều kiện việc làm, công việc của người nông dân hay những người sống ở khu vực nông thôn khác với những người ở đô thị. Về cơ bản, người sống ở nông thôn thiên về sản xuất còn người sống ở thành thị thiên về dịch vụ. Ví dụ như những người nông dân đang có phương tiện sản xuất trong tay là đất đai, đùng một cái, họ bị thu hồi đất để chuyển cho các dự án phát triển đô thị hoặc các dự án phát triển công nghiệp… Tuy họ có nhận được một khoản tiền đền bù nhưng ngay lập tức đời sống của họ bị đảo lộn. Không phải ai cũng chuyển đổi để phù hợp với một phương thức sản xuất kinh doanh mới. Từ đó, những vấn đề xã hội sẽ phát sinh.
Nếu nhìn nhận ở khía cạnh phát triển đô thị là tạo ra một môi trường sống nhân bản thì rõ ràng sự phát triển nhanh về đô thị, đô thị bị “phát triển ép” sẽ là không tốt. Rất nhiều người bị rơi vào “yếu thế và bị bỏ lại phía sau”. Về mặt phát triển xã hội, đó là điều chúng ta không hề mong muốn.
Nguyễn Lê