Theo thông báo của Cục Đăng kiểm Việt Nam gửi các Sở Giao thông Vận tải cả nước, từ ngày 1/1/2022 trên địa bàn cả nước có hơn 20.600 xe ô tô chở người, chở hàng hết niên hạn, phải ngừng lưu thông. Theo quy định, xe ô tô hết niên hạn phải nộp/thu hồi biển số, đăng ký, cấm lưu hành trên đường, nhưng thực tế đây là việc làm không dễ, cho nên ngoài chế tài cần có sự hỗ trợ phù hợp.
Các loại máy móc nói chung, ô tô nói riêng qua quá trình sử dụng sẽ bị hao mòn, không đảm bảo an toàn cho vận hành, tác động tiêu cực đến môi trường từ việc phát ra tiếng ồn, chất thải, khí thải vượt quá mức. Việc quy định niên hạn sử dụng của xe ngoài việc đảm bảo an toàn cho người điều khiển còn bảo vệ sự an toàn cho hành khách đi trên xe, người tham gia giao thông trên đường, bảo vệ môi trường.
Theo quy định, niên hạn sử dụng của xe ô tô là thời gian cho phép sử dụng của xe ô tô. Loại xe nào phải áp dụng niên hạn sử dụng và niên hạn dài hay ngắn tùy thuộc vào chủng loại xe, mục đích sử dụng. Tại Việt Nam, quy định về niên hạn sử dụng xe ô tô đã được áp dụng từ năm 2004. Theo số liệu của Cục Đăng kiểm Việt Nam, đến tháng 9/2021 cả nước có trên 4,4 triệu xe ô tô các loại lưu hành. Riêng về lượng ô tô tải, số liệu của Cục Đăng kiểm thống kê tháng 6/2021 là trên 582 nghìn xe.
Theo Nghị định 95/2009/NĐ-CP của Chính phủ, ô tô chở hàng và ô tô chở khách là hai loại xe đang áp dụng niên hạn sử dụng. Niên hạn sử dụng đối với ô tô chở hàng không quá 25 năm; ô tô chở người trên 9 chỗ không quá 20 năm và không quá 17 năm đối với xe ô tô chuyển đổi công năng từ các loại xe khác thành xe ô tô chở người trước ngày 1/1/2002. Nghị định 100/2019 của Chính phủ quy định, các chủ phương tiện không chấp hành việc thu hồi giấy chứng nhận đăng ký, biển số bị phạt từ 2-4 triệu đồng (chủ xe cá nhân) và 4-8 triệu đồng (chủ xe là tổ chức). Trường hợp xe hết niên hạn tham gia giao thông đường bộ, người điều khiển phương tiện bị phạt 4-6 triệu đồng, bị tước giấy phép lái xe 1-3 tháng và tịch thu phương tiện.
Theo Chiến lược quốc gia bảo đảm trật tự an toàn giao thông đường bộ giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045 vừa được Chính phủ phê duyệt, một trong những mục tiêu trọng tâm là phải ngăn chặn, loại bỏ hoàn toàn xe cơ giới hết niên hạn sử dụng tham gia giao thông. Mặc dù hành lang pháp lý cho việc quản lý, loại bỏ xe hết niên hạn sử dụng đã khá rõ ràng, song loại xe này vẫn ngang nhiên hoạt động vận chuyển hàng hóa, hành khách, gây mất an toàn giao thông, tai nạn giao thông. Thời gian qua, rất nhiều vụ tai nạn giao thông thảm khốc xảy ra, nguyên nhân do phương tiện không đảm bảo an toàn, hết niên hạn sử dụng chiếm tỷ lệ không nhỏ.
Quy định rõ ràng, mục đích tốt, chế tài xử phạt nghiêm nhưng tại sao xe quá niên hạn vẫn hoạt động là một thực tế cần nhìn nhận dưới nhiều góc độ. Thực tế, nhiều xe ô tô tải sau khi hết niên hạn sử dụng chủ xe không nộp lại biển số, giấy đăng ký mà chuyển về các vùng nông thôn, vùng núi để hoạt động; hoặc bỏ mặc, bán phế liệu nên cơ quan quản lý không kiểm soát được. Ngoài các nguyên nhân như chế tài chưa đủ mạnh hay quy trình thực hiện chưa thuận lợi, nhìn dưới góc độ xã hội, với nhiều gia đình chiếc xe là cơ nghiệp, là phương tiện mưu sinh thiết yếu. Không phải gia đình nào cũng có đủ điều kiện chấp hành, thay mới phương tiện nên vẫn giữ lại để mưu sinh.
Để thực hiện tốt chủ trương trên, góp phần bảo đảm trật tự an toàn giao thông đường bộ, ngoài sự quyết liệt của các cơ quan chức năng như công an, đăng kiểm cần có sự vào cuộc của chính quyền cơ sở, bởi cấp xã, phường là đơn vị gần dân nhất, nắm rõ tình hình các phương tiện đang hoạt động trên địa bàn và cũng là cấp hiểu rõ nhất hoàn cảnh từng chủ xe để vận động chủ xe nhận thấy việc tiêu hủy phương tiện hết niên hạn có lợi ích. Bên cạnh đó, cũng cần có sự hỗ trợ từ ngân sách và nguồn lực xã hội để tạo điều kiện cho chủ xe thay thế phương tiện mới. Chẳng hạn, việc thí điểm kiểm định khí thải và hỗ trợ người dân đổi xe máy cũ lấy xe máy mới, với sự tham gia của các hãng xe máy vừa được triển khai ở Hà Nội là một gợi mở có thể vận dụng phù hợp trong trường hợp thay thế các xe ô tô hết niên hạn sử dụng.
Hoàng Minh