Về hình thức dân chủ đại diện, lâu nay, nhân dân ta đã quen với hình thức này. Đó là Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội đại diện cho tiếng nói của các tầng lớp nhân dân. Việc làm này đã được tổ chức khá tốt trong các cuộc tiếp dân. Việc tổ chức hội nghị góp ý cho tổ chức Đảng, Nhà nước, cho cán bộ, đảng viên diễn ra ở cơ sở đã khơi dậy tinh thần làm chủ của nhân dân. Nhiều ý kiến góp ý của nhân dân được các tổ chức chính trị, xã hội phản ảnh, đề nghị các cơ quan, tổ chức, giải quyết và trả lời cụ thể trong các kỳ họp của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, không phải cơ quan, đại biểu đại diện nào của nhân dân cũng làm tốt chức năng, nhiệm vụ phản ảnh đầy đủ, đúng đắn kiến nghị, nguyện vọng, vấn đề bức xúc của nhân dân. Thậm chí có những người đại diện của dân chưa phản ảnh đầy đủ ý kiến, bức xúc của nhân dân một cách đầy đủ và mang tính trách nhiệm cao.
Điều đó phần nào đã làm giảm niềm tin trong nhân dân qua các kỳ tiếp xúc, lắng nghe ý kiến của nhân dân. Do vậy, việc tổ chức hội nghị góp ý, lắng nghe tiếng nói của nhân dân cần được chuẩn bị chu đáo; tiếp thu đầy đủ ý kiến tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước; nhận xét, phê bình cán bộ, đảng viên của nhân dân. Các đại biểu dân cử cần tiếp xúc, đối thoại, tiếp thu ý kiến, phản ảnh của người dân về phẩm chất đạo đức, tư cách, lối sống của cán bộ, đảng viên ở nơi công tác và nơi cư trú. Tổ chức hội nghị góp ý, đối thoại với nhân dân cần tập trung vào những lĩnh vực dễ xảy ra sai phạm, những vấn đề nổi cộm, bức xúc ở địa phương, cơ quan, đơn vị. Qua góp ý của nhân dân sau khi xem xét, làm việc cụ thể với các cơ quan, đơn vị, cần làm rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân để hồi âm cho nhân dân trong các kỳ hội nghị, tiếp xúc với nhân dân lần sau. Có như vậy, hiệu ứng tiếp xúc, lắng nghe nhân dân phản ảnh mới có hiệu quả thiết thực, tăng niềm tin trong nhân dân; làm cho hình thức góp ý đại diện là hình thức tạo niềm tin trong lòng người dân.
Về hình thức dân chủ trực tiếp, trong Văn kiện Đại hội XI của Đảng, Đảng ta đề ra nhiệm vụ xây dựng “Cơ chế cụ thể để nhân dân thực hiện trên thực tế quyền làm chủ trực tiếp” và “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý, điều hành của chính quyền và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nhất là dân chủ trực tiếp”.
Những năm qua, hình thức dân chủ trực tiếp trong xây dựng Đảng, chính quyền đã phát huy hiệu quả. Chỉ thị 30/CT-TƯ của Bộ Chính trị “Về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở” đã mở ra nhiều hình thức dân chủ trực tiếp như lấy phiếu tín nhiệm hằng năm đối với Chủ tịch HĐND, Chủ tịch UBND cấp xã; xây dựng, thực hiện cơ chế giám sát đầu tư cộng đồng; xây dựng chế độ tự quản ở khu dân cư; bầu trực tiếp trưởng thôn...
Từ quá trình xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, có thể rút ra những bài học kinh nghiệm để vận dụng vào việc tự phê bình và phê bình theo tinh thần mới. Trước hết, cần quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng là dựa vào dân để xây dựng Đảng. Đã dựa vào dân là phải thật sự cầu thị, lắng nghe ý kiến của nhân dân. Đây là vấn đề dễ thông trong lý luận nhưng khó làm trong thực tiễn. Bởi ý kiến từ nhân dân có khi chạm vào “nỗi đau” của cán bộ, đảng viên. Thực hiện có hiệu quả vấn đề này, tổ chức Đảng, chính quyền, các đoàn thể chính trị - xã hội phải thực sự mẫu mực, dám vì sự nghiệp chung mà quên lợi ích riêng, vì tập thể mà hy sinh cái cá nhân, dám nhận trách nhiệm, mạnh dạn sửa chữa sai lầm trước nhân dân.
Làm sao để cho nhân dân được biết, được giám sát, được kiểm tra, đối chiếu với thực tế ở cơ sở, nơi cư trú của cán bộ, đảng viên. Ở một số lĩnh vực, trong một số trường hợp cần thiết, cần tổ chức bộ phận sắp xếp lịch tiếp dân, có sự tham gia của người đứng đầu cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, lắng nghe dân nói.
Lâu nay, ở các cơ quan, đơn vị thuộc hệ thống chính trị có đặt hòm thư góp ý. Hình thức này biểu hiệu tính dân chủ, lắng nghe. Nhưng để hình thức này phát huy độ tin cậy, vấn đề đặt ra là tiếp thu, giải quyết nội dung góp ý đến đâu, như thế nào. Nên chăng, phân công cán bộ, đảng viên tiếp nhận thư góp ý, phân loại, tổng hợp, phản ảnh lên cấp có thẩm quyền giải quyết. Giải quyết minh bạch, công tâm đúng đắn và trả lời rõ ràng cho dân biết. Để phát huy tính hiệu quả của hình thức góp ý này cần đặc biệt chú ý đến việc giữ bí mật, bảo vệ những kiến nghị, phản ánh, phát hiện sai phạm của tổ chức, cá nhân cán bộ, đảng viên, nhân dân.
Trả lời kiến nghị, ý kiến của nhân dân có thể bằng văn bản, thông báo trong các cuộc họp hoặc trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đối với những trường hợp đặc biệt cần gặp gỡ trực tiếp hoặc trả lời bằng thư riêng.
Tôn trọng tiếng nói của nhân dân, giải quyết tốt ý kiến, kiến nghị của nhân dân trong công tác xây dựng Đảng, nhất định Đảng ta sẽ đạt được những yêu cầu, nhiệm vụ mà Nghị quyết TƯ 4 (khóa XI) đã đặt ra.
Chiến Hữu-Văn Chính