Trên phá Tam Giang
Những trải nghiệm
Tôi từng có cuộc trải nghiệm tuyệt vời trên phá Tam Giang. Một đêm, các bạn ở làng An Xuân, xã Quảng An (Quảng Điền) rủ đi đạp cua trên phá. Ngày đó, làng An Xuân cách phá Tam Giang chừng 10 phút đi bộ. Mực nước mặt phá sâu chưa đến đầu gối, chi chít những ánh đèn soi của ngư dân như bầu trời sao lấp lánh. Cách đạp cua rất đơn giản. Cứ lội bộ như vậy, những chú cua chậm chạp vô tình gặp phải bước chân người bị nén xuống bùn không ngo ngoe được, cứ thế lần tay xuống mà bắt bỏ vào oi. Không chỉ có cua, những con cá ong hương, cá đối, tôm… hoảng loạn bị vướng vào rong cũng bắt được.
Sau hơn giờ đồng hồ, thành quả đã một nồi to được luộc ngay trên bờ phá. Gia vị chẳng có gì, chỉ có muối ớt nhưng vị ngon ngọt đậm đà thật khó nói hết. Mớ cá bắt cùng cũng được luộc luôn để chấm muối ớt nhưng thật lạ là chẳng tanh tí nào. Anh bạn giải thích, cá trên phá đang còn tươi đem luộc liền thì không bị tanh, kể cả con cá đuối vốn tanh nhất nhưng khi còn tươi đem luộc chấm nước mắm gừng thì không gì ngon bằng… Bây chừ nhớ lại, nếu tổ chức một tour du lịch trải nghiệm như thế, chắc khách sẽ rất thích thú.
Tôi đã đi đò dọc trên phá Tam Giang để đến nhà người bạn vùng Ngũ Điền. Xuất phát từ bến đò Đông Ba lúc 2 giờ chiều vậy mà gần tối mới đến chợ Điền Hải. Hành trình lênh đênh trên phá mới cảm nhận hết sự mênh mông kỳ vĩ của phá Tam Giang; cảm nhận sự mới lạ trong cuộc sống sinh hoạt của cư dân vùng đầm phá. Thuyền đò tấp nập đang hướng về các bến. Các bến đò mang tên Cồn Tộc, Cồn Gai, Chợ Biện… vừa gần gũi, vừa xa xôi, không chỉ phản ánh đời sống phong phú gắn liền với cư dân vùng đầm phá mà còn có gì đó bí ẩn, gợi sự tò mò để du khách khám phá.
Vùng đầm phá Tam Giang không chỉ có sản vật phong phú mà nơi còn hội tụ nhiều di tích lịch sử đa dạng, phong phú nhiều tầng lớp. Với lịch sử hình thành gắn liền với bao biến cố thăng trầm của vùng đất Thuận Hóa, lại từng là địa bàn cư trú của người Chăm nên các khu dân cư bên phá Tam Giang còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử có giá trị, cùng với những phong tục, tập quán, tín ngưỡng… giao thoa giữa 2 nền văn hóa Chăm – Việt. Nhiều di tích gắn liền với những câu chuyện cả trong chính sử và dân gian, ly kỳ và hấp dẫn như chuyện phiến đá ẩn thân của nữ thần Thái Dương, đang được dân làng Thái Dương (Thuận An) tôn kính thờ phượng, vì thường giúp đỡ dân làng thuận buồm xuôi gió, đánh bắt được nhiều sản vật. Nữ thần Thái Dương còn nhận được chức tước của triều Nguyễn “Thái Dương linh ứng Đoan Thục Phu Thuận Trinh Tú Huệ Đức Cẩn Hạnh phu nhân chi thần” vì đã giúp gió đưa thuyền kịp vận chuyển quân lương cho binh sĩ nơi biên giới. Hay sự tích Bà Tơ cứu chúa chạy thoát khỏi vòng vây từ việc dâng một mớ tơ để buộc quai chèo trong một trận thủy chiến trên phá Tam Giang; sau không chỉ bà mà dân làng Bác Vọng được ban thưởng mặt nước đầm phá để mưu sinh…
Những câu chuyện đơn cử dù có phần liêu trai nhưng là những truyền thuyết có giá trị; đồng thời khẳng định Tam Giang vốn rất hùng vĩ, là một chiến trường trong lịch sử của dân tộc; và biết đâu sẽ là phim trường trong tương lai.
Từng bước phát huy giá trị vốn có
Theo các nhà nghiên cứu, Tam Giang - Cầu Hai có tính đa dạng sinh học rất cao, xứng đáng là một bảo tàng nước, bảo tàng sinh học. Kết quả điều tra gần đây đã thống kê được tổng số loài tại khu vực này là 1.296 loài; trong đó có 41 loài quý hiếm, gồm 295 loài thực vật phù du, 50 loài thực vật bậc cao, 73 loài rong và thực vật thủy sinh, 119 loài động vật phù du, 215 loài động vật đáy, 361 loài cá và 137 loài chim.
Có một giai đoạn, hệ đầm phá này bị xâm hại nghiêm trọng; theo đó, nguồn tài nguyên cũng bị cạn kiệt. Thời gian gần đây, được sự quan tâm của nhiều cấp, nhiều ngành từ Trung ương đến địa phương; các tổ chức quốc tế; nhất là ý thức của người dân... hệ sinh thái Tam Giang - Cầu Hai từng bước được phục hồi.
Từ năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 1955/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án “Phát triển kinh tế - xã hội vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020” Theo đó, một số cơ chế, chính sách cho vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai cũng được quan tâm như: Ưu tiên đầu tư cho các dự án kết cấu hạ tầng quan trọng về giao thông, thủy lợi, cấp nước sinh hoạt, xóa đói, giảm nghèo phòng tránh thiên tai, bảo vệ môi trường… Trước đó, Dự án khu bảo tồn đất ngập nước cửa sông Ô Lâu được tỉnh đề xuất xây dựng với diện tích quy hoạch hơn 11.300 ha. Trong đó, vùng lõi có diện tích khoảng 400 ha gồm đất mặt nước và đất ngập nước thảm cỏ nằm ở huyện Quảng Điền. Năm 2020, UBND tỉnh đã có Quyết định số 495/QĐ-UBND phê duyệt Khu bảo tồn thiên nhiên Đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai; tạo hành lang, cơ sở pháp lý hết sức vững chắc để các tổ chức, cá nhân tham gia, nâng cao chuỗi giá trị vốn có mà phá Tam Giang - Cầu Hai đã từng mang lại. Nhiều nỗ lực đã giúp cho Tam Giang từng bước hồi sinh, tôm cá đã ngày một nhiều hơn và các loài chim kéo về cư trú thêm đa dạng.
Không ít tour du lịch trên phá Tam Giang, các tour du lịch sinh thái khám phá các di tích, làng nghề bên phá cũng đã được nhiều đơn vị lữ hành, chính quyền địa phương quan tâm. Nếu không vì ảnh hưởng của dịch bệnh, việc truyền thông quảng bá tốt hơn, hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai - hệ sinh thái có giá trị “độc nhất vô nhị” của Việt Nam và Đông Nam Á sẽ có cơ hội để phát triển trong cơ chế đặc thù của đặc thù.
Bài: Đặng Thành
Ảnh: Nguyễn Phong