V.I Lê-nin sinh ra trong gia đinh thuộc tầng lớp trung lưu ở thành phố Simbirsk (Nga). Ông đã đón nhận quan điểm chính trị cách mạng xã hội chủ nghĩa từ năm 1897, bị bắt vì hoạt động chống chính phủ Sa hoàng và bị lưu đày tới Shushenskoye trong 3 năm.
Sau cuộc lưu đày, Lê - nin di chuyển tới Tây Âu, nơi ông trở thành một nhà lý luận nổi bật trong Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga. Trong năm 1903, ông đóng một vai trò quan trọng trong sự chia tách Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga và lãnh đạo nhóm Bôn sê vích chống lại nhóm Men sê vích do Julius Martov lãnh đạo.
V.I.Lê - nin đọc diễn văn tại Quảng trường Đỏ ở Mátxcơva trước các đơn vị tham gia khóa huấn luyện quân sự toàn dân, ngày 25/5/1919. Ảnh: TL
Lê - nin khuyến khích các cuộc nổi dậy trong thời gian sau cuộc Cách mạng Nga 1905, sau đó ông tham gia vận động các phong trào cách mạng vô sản rộng khắp châu Âu trong thời kỳ Chiến tranh thế giới thứ nhất, điều mà một người theo chủ nghĩa Mác như ông tin sẽ là nguyên nhân cho sự lật đổ chế độ tư bản chủ nghĩa và thay thế nó với chế độ xã hội chủ nghĩa (CNXH).
Cách mạng tháng Hai năm 1917 đã lật đổ Sa hoàng và thành lập Chính phủ lâm thời, ông trở về Nga và đóng vai trò lãnh đạo trong Cách mạng tháng Mười Nga. Kết quả là những người Bôn sê vích giành chiến thắng và thiết lập một nhà nước mới tại nước Nga lúc đó - Nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.
V.I. Lê - nin là người đã vận dụng sáng tạo học thuyết của Mác để giải quyết những vấn đề của cách mạng vô sản trong thời đại chủ nghĩa đế quốc và bước đầu xây dựng CNXH. Ông đã đóng góp to lớn vào sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác.
Trong những tác phẩm đầu tiên của mình như “Những người bạn dân là thế nào và họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao?”, Lê - nin đã vạch trần bản chất phản cách mạng, giả danh “những người bạn dân” của bọn dân túy ở Nga. Đáng chú ý, trong tác phẩm “Làm gì?” Lê-nin đã chỉ rõ vai trò của lý luận cách mạng là điều kiện tiên quyết để hình thành và thúc đẩy phong trào cách mạng cũng như khẳng định vai trò tiên phong của đảng cách mạng. Người khẳng định: “Không có lý luận cách mạng thì không có phong trào cách mạng”; “Chỉ đảng nào được một lý luận tiên phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiền phong”.
Từ đó, Lê -nin cho rằng, lý luận cách mạng duy nhất của giai cấp vô sản và đảng cách mạng tiên phong để lãnh đạo phong trào cách mạng đó là chủ nghĩa Mác. Bởi vì, đây là lý luận chân chính nhất, cách mạng nhất, khoa học nhất. Mặt khác, đây là lý luận duy nhất luôn xuất phát từ thực tiễn, bắt nguồn từ hiện thực, đặc biệt là tìm ra nguyên nhân của cuộc đấu tranh đang diễn ra giữa các giai cấp xã hội và giữa những lợi ích kinh tế. Đồng thời, đó là lý luận đầu tiên biến CNXH từ không tưởng trở thành khoa học, tạo cơ sở vững chắc cho CNXH khoa học, vạch rõ con đường, cách thức để phát triển và làm phong phú thêm cho khoa học đó.
Như vậy, V.I.Lê - nin đã phát triển những tư tưởng của Mác và Ăngghen và hoàn chỉnh học thuyết về đảng kiểu mới của giai cấp công nhân, một học thuyết thống nhất, chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn. Học thuyết về đảng kiểu mới là một trong những cống hiến lớn lao của Lê-nin vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác. Học thuyết đó là nền tảng lý luận, là kim chỉ nam hành động cho đảng kiểu mới của giai cấp công nhân Nga và các Đảng Cộng sản các nước trên thế giới.
Luận điểm của V.I.Lê - nin về khả năng thắng lợi của CNXH bắt đầu ở một số nước, thậm chí ở một nước riêng lẻ, được rút ra từ sự phân tích quy luật phát triển không đồng đều của chủ nghĩa tư bản đã có ảnh hưởng lớn đến tiến trình cách mạng ở nước Nga và cũng như trên toàn thế giới.
Trong khi lãnh đạo công cuộc xây dựng những cơ sở bước đầu của CNXH, V.I. Lê - nin tiếp tục có những cống hiến quan trọng cho sự phát triển học thuyết Mác.
Đáng chú ý, chỉ trong vòng 5 năm lãnh đạo (từ 1918- 1922), ông đã thi hành 4 chính sách quốc gia lớn và đều thành công: “Chính sách cộng sản thời chiến” và “Xây dựng Hồng quân Xô Viết” đã giúp đánh bại quân Bạch Vệ và can thiệp ngoại quốc; “Chính sách kinh tế mới” và “Kế hoạch điện khí hoá toàn Nga” đã đặt nền tảng cho việc xây dựng một nước Nga hiện đại.
Để bảo vệ chủ nghĩa Mác, Lê - nin không chỉ phê phán, không khoan nhượng đối với mọi kẻ thù của chủ nghĩa Mác mà còn kịch liệt phê phán những người nhân danh lý luận của Mác trên lời nói, nhưng thực tế là chủ nghĩa xét lại hoặc ít ra là đã xa rời học thuyết của Mác. Đồng thời, Lê - nin chú trọng tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng và dựa vào những thành quả mới nhất của khoa học để bổ sung phát triển di sản lý luận của Mác và Ăngghen để lại.
Với tinh thần biện chứng duy vật, xem xét chân lý là cụ thể, có khi Lê-nin đã phải thay đổi một cách căn bản đối với một quan niệm nào đó của mình về CNXH, không chấp nhận mọi thứ biểu hiện của chủ nghĩa giáo điều. Chính vì thế mà một giai đoạn mới trong sự phát triển của chủ nghĩa Mác đã được gắn liền với tên tuổi của Lê - nin, đó là chủ nghĩa Mác - Lê nin.
ThS. Trần Trọng Hướng