Không như nấm tràm thường thấy, nấm tràm xứ cát ở quê tôi từ dáng vẻ đến hương vị đều có sự khác biệt. Cuống nấm màu ngà thay vì màu tím nhạt, lại dong dỏng cao. Mũ nấm phơn phớt một màu xam xám, phiến nấm thì trắng sữa nõn nà.
Chuỗi ngày mùa hè oi nóng, sau các đợt mưa giông, những tai nấm nho nhỏ xinh xinh bắt đầu xuất hiện. Đúng như tên gọi, chúng chỉ mọc ở các vạt rừng tràm, thảng hoặc, người ta có thể bắt gặp nấm tràm ngay trên những con đường đất len lỏi sâu trong trảng cát.
Thuở bé, những đứa trẻ ở làng chúng tôi đã quen với sự có mặt của những tán rừng xanh um trên trảng cát. Độn cát trắng phau ngày hè nóng bỏng cả chân, nhưng chỉ qua vài cơn mưa, cát đã ẩm mịn, bốc lên mùi thơm ngai ngái của đất và của cả gió biển lồng lộng. Như đã chờ đợi sẵn, chỉ cần những giọt mưa mát lành xuất hiện, mặt đất trở nên ẩm ướt độ 1 – 2 ngày là những vạt tràm dày đặc lá đã lốm đốm bao nhiêu là nấm.
Tìm nấm tràm trên cát là khoảng thời gian hấp dẫn với những đứa trẻ ở làng. Thiên nhiên ưu ái ban cho những tai nấm xinh xinh màu ngụy trang kỳ diệu, đến nỗi cả những đôi mắt tinh nhanh của lũ trẻ vẫn khó mà tìm được nấm nếu không quan sát kỹ. Màu nấm na ná với màu lá mục, đám lá tràm lại cũng cong vênh vì rơi rụng lên nhau nên không dễ dàng phát hiện. Bởi thế, nhanh nhẹn hay tinh mắt đôi lúc cũng chẳng bằng gặp vận may khi rảo bước trong rừng tràm ngay bên dưới tiếng mưa rơi lộp độp.
Nấm tràm chỉ nhỏ chút xíu chút xiu, tai nấm chưa nở lớn nhất chỉ nhỉnh hơn ngón tay cái một chút. Nấm nở nhanh và đã nở thì rất dễ gãy nát, bởi thế, phải tranh thủ tìm hái chỉ trong vòng vài giờ đồng hồ sau khi tai nấm đội đất chui lên.
Tôi còn nhớ như in hương vị đặc trưng và dịu ngọt từ những tai nấm tràm. Không cần cắt gọt kỳ công, những tai nấm tràm chỉ cần được nhặt rác, rửa với nước cho sạch lớp cát trên mũ là được.
Làm sao có thể quên món cháo nấm tràm với nắm gạo quê mạ nấu thơm phưng phức, khói bốc nghi ngút, hay món trứng gà nhà đúc nấm tràm vàng ươm xen lẫn với mớ lá ném màu xanh ngát y hệt một bức tranh. Những món ăn dân dã ấy thanh đạm lắm, nhưng cũng chính nhờ sự thanh đạm ấy mà hương thơm và vị ngọt của nấm càng thêm thấm tháp, đậm đà.
Chẳng hề nhẫn đắng, vị ngọt của nấm thanh tao, dịu dàng ngay đầu lưỡi. Mũ nấm mềm mướt, thơm lựng, thân nấm vừa ngọt, vừa có chút dai dai thú vị. Hương thơm của nấm thoang thoảng nhẹ nhàng, lại phảng phất một chút dư vị của hương đồng gió nội, của hơi đất nồng nàn sau cơn mưa mùa hạ. Húp một muỗng cháo, gắp đũa trứng ốp vàng thơm, cả người ngập tràn trong hương thơm và vị ngon khó cưỡng. Bất chợt nhận ra đôi khi mỹ vị chẳng ở đâu xa, hóa ra lại gần gũi ngay bên dưới những tán rừng tràm thân thương ngay trảng cát sau nhà.