Dẫu biết chỉ là hình thức nhưng xưa nay việc thi cử cũng khiến cho lắm kẻ vỡ mộng, đến nỗi Tú Xương đã phải thốt lên, “thi không ăn ớt thế mà cay”. Còn suy cho cùng, chuyện thi cử ít nhiều đều bị ảnh hưởng bởi yếu tố hên - xui mà trong đó “hên thì ít” và “xui thì nhiều”. Nhằm khắc phục áp lực đó, gần đây việc tuyển sinh vào đại học đã có sự thay đổi theo hướng bớt dần sự phụ thuộc vào thi cử. Cho đến thời điểm này, các trường đại học đều áp dụng kết hợp nhiều phương thức tuyển chọn sinh viên, đáng chú ý trong đó là việc mở rộng các hình thức xét tuyển không thi, gồm xét học bạ và tuyển thẳng học sinh giỏi.
Học sinh Trường THPT Thuận Hóa chăm chỉ học tập, chuẩn bị kiến thức cho kỳ thi quan trọng (Ảnh minh họa). Ảnh: Hữu Phúc
Tuyển thẳng học sinh giỏi, có giải quốc gia và quốc tế, có cách nay hàng chục năm trước. Yêu cầu có khác nhau của mỗi trường nên có vài khác biệt nhưng nhìn chung đều theo nguyên tắc ngành đúng trước và sau đó tới ngành gần. Tiêu chí, quy trình xét và xếp ngành học của các trường đều được công bố trong đề án tuyển sinh. Năm 2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố danh sách 96 ngành đào tạo đại học mà thí sinh đoạt giải học sinh giỏi được xét tuyển thẳng. Được xét tuyển thẳng theo diện học sinh giỏi đạt giải là ước mơ của học sinh và cũng là niềm tự hào của các trường đại học.
Xét tuyển bằng học bạ áp dụng khá phổ biến nhiều năm qua. Trên thế giới, hình thức này được triển khai mạnh mẽ với việc lấy ưu tiên “đầu ra” làm trọng. Tuy nhiên, ở Việt Nam xưa nay vẫn có định kiến khi cho rằng, đây là hình thức “chui” vào cánh cửa đại học và là sự cứu cánh cho các trường đại học thuộc “top dưới”. Thực tế, theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2018 có đến 150 trường thực hiện phương thức này. Năm 2019, để trúng tuyển đại học bằng xét tuyển học bạ, thí sinh cần phải nắm rõ quy định, đáng chú ý là cần có mức điểm trung bình chung trên 18 điểm với tổng số điểm 3 môn trong nhóm môn xét tuyển của từng khối.
Thay vì chỉ tuyển thẳng đối tượng đạt giải quốc gia, quốc tế như các năm, năm 2018, nhiều trường đại học công bố ưu tiên tuyển thẳng hoặc tuyển thẳng học sinh giỏi các trường theo học bạ, học sinh giỏi thi tỉnh, trong đội tuyển quốc gia… Mới đây, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh tuyên bố ưu tiên xét tuyển thẳng học sinh giỏi các trường chuyên, năng khiếu và các trường trung học phổ thông thuộc tốp có điểm trung bình thi trung học phổ thông Quốc gia cao nhất năm 2015, 2016, 2017, trong đó có 3 trường ở Thừa Thiên Huế, gồm Quốc Học, Hai Bà Trưng và khối chuyên Trường đại học Khoa học, Đại học Huế.
Muốn được vào đại học bằng xét tuyển học bạ, học sinh phải nỗ lực ngay từ đầu cấp để có được cuốn sổ học bạ đẹp, cả về học tập kiến thức và trau dồi đạo đức. Còn muốn được tuyển thẳng để có nhiều cơ hội học tập ở các trường “top đầu”, không có con đường nào khác là phải học giỏi ngay từ bậc học trung học cơ sở để có thể trúng tuyển vào các trường chuyên (như Quốc Học), trường có chất lượng đào tạo tốt (như Hai Bà Trưng). Và, khi mà học sinh trung học phổ thông đã là những học sinh giỏi đạt giải quốc gia, học sinh trường chuyên và lớp chọn, có quá trình học tập và rèn luyện tốt thì việc trở thành sinh viên đại học, kể cả những trường hàng đầu quốc gia, không còn là điều quá bận tâm và lo lắng với không ít câu chuyện buồn “học tài, thi phận” nữa.
Đan Duy