Ảnh minh hoạ: AFP/TTXVN
Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 bùng phát, tất cả 10 quốc gia thành viên ASEAN đã thực hiện các hạn chế du lịch hàng không nghiêm ngặt, cấm việc nhập cảnh của du khách nước ngoài. Theo ước tính của Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), những hãng hàng không ở các quốc gia ASEAN có thể sẽ đối mặt với mức doanh thu sụt giảm 38 tỷ USD, khi nhu cầu hành khách giảm 49% trong năm 2020, so với năm 2019, kết hợp với nguy cơ mất đi 7,2 triệu việc làm.
Những ước tính này có thể tồi tệ hơn nhiều tùy thuộc vào các thị trường bị ảnh hưởng, chẳng hạn như sân bay, ngành du lịch, v.v., và các biện pháp khác như hạn chế các chuyến bay nội địa ở Philippines và Indonesia.
Quy mô của những tác động này lớn hơn nhiều so với đại dịch Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) xảy ra ở khu vực này vào năm 2003, và sẽ là thảm họa đối với các nhà điều hành. Những hãng hàng không vừa và nhỏ ở các nơi khác trên thế giới, bao gồm tập đoàn hãng hàng không khu vực chi phí thấp Flybe ở Vương quốc Anh, 2 hãng hàng không Trans State và Compass Airlines ở Hoa Kỳ và hãng hàng không Virgin Australia của Australia đã nộp đơn xin phá sản do đại dịch. Trung tâm hàng không CAPA đã cảnh báo rằng, trừ khi chính phủ và ngành công nghiệp thực hiện các hành động phối hợp trước cuối tháng 5/2020, hầu hết các hãng hàng không trên thế giới sẽ bị phá sản.
Mặc dù có nhiều sự không chắc chắn, nhu cầu đi lại toàn cầu có thể sẽ phục hồi, ít nhất là một phần, và ngành hàng không sẽ có sự phục hồi. Tuy nhiên, nhu cầu của hành khách có thể thấp hơn nhiều so với các dự báo, vì các tác động kinh tế từ đại dịch ở các quốc gia ASEAN sẽ rất đáng kể. Nhu cầu thấp hơn có thể loại bỏ các nhà khai thác nhỏ hơn và các tuyến đường ít được khai thác.
Nhu cầu thấp hơn là điều tồi tệ về mặt kinh tế đối với các sân bay trung tâm và các hãng hàng không lớn hơn, một số tuyến đường trực tiếp nhỏ hơn có thể sẽ biến mất hoàn toàn trong tình huống này, và thay vào đó sẽ chuyển sang các trung tâm, dẫn đến việc hợp nhất các trung tâm và hãng hàng không lớn hơn.
Đầu tiên, đối với các chuyến bay hàng không bên trong khu vực ASEAN, việc hợp nhất có thể làm giảm số lượng các hãng hàng không cạnh tranh trong các tuyến giao thông bận rộn, như giữa Kuala Lumpur (Malaysia) và Jakarta (Indonesia) hoặc Singapore. Tác động cũng có thể là đáng kể trong nước ở Philippines và Indonesia, nơi các biện pháp hạn chế đi lại nội địa ảnh hưởng đến một số tuyến đường giao thông bận rộn. Ở hai quốc gia này, nhu cầu đối với việc giảm chi phí vận hành cố định trong giai đoạn nhu cầu thấp sẽ thúc đẩy các hãng hàng không giá rẻ điều chỉnh hoạt động của họ, nghĩa là một số kết nối nhu cầu thấp hơn sẽ được hủy bỏ và/hoặc một số sân bay trung tâm nhỏ hơn sẽ bị từ bỏ.
Thứ hai, giao thông liên lục địa bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn so với các chuyến bay nội vùng về nhu cầu hành khách, tổn thất tài chính và thời gian phục hồi. Hiện tại, sự sụt giảm trong nhu cầu liên lục địa là do các hạn chế đi lại, nhưng trong tương lai, nhu cầu này sẽ vẫn ở mức thấp, chủ yếu do khu vực kinh tế bị thiệt hại nghiêm trọng.
Theo một báo cáo gần đây của Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), nhu cầu giao thông quốc tế đã giảm 65,5% đối với các hãng hàng không châu Á - Thái Bình Dương vào tháng 3/2020 so với tháng 3/2019, đây là mức giảm cao nhất trong các khu vực trên thế giới. Thế nhưng, mặc dù lưu lượng giao thông giảm, những hãng hàng không từ các khu vực vùng Vịnh và Trung Đông, cũng như các sân bay trung tâm của các khu vực đó có thể duy trì sự thống trị của họ, trong khi những nhà khai thác nhỏ hơn từ châu Á - Thái Bình Dương sẽ gặp khó khăn đáng kể trong việc duy trì hoạt động ở những hành lang này.
Một chiến lược có thể giải quyết tác động của nhu cầu thấp đối với các hãng vận tải hàng không ASEAN sẽ là việc thông qua các hiệp định giữa ASEAN và những khu vực khác trên thế giới, như Hiệp định Vận tải Hàng không Toàn diện ASEAN - Liên minh châu Âu (ASEAN-EU CATA). Đàm phán ASEAN-EU CATA giữa Ủy ban châu Âu và ASEAN đã được bắt đầu hồi tháng 6/2016 và tính đến tháng 8/2019, 8 vòng đàm phán CATA đã được tiến hành.
ASEAN-EU CATA sẽ là hiệp định liên khối đầu tiên ở một quy mô liên lục địa và sẽ bao gồm tiếp cận thị trường, an toàn, an ninh, quản lý không lưu, bảo vệ xã hội, người tiêu dùng và môi trường, cạnh tranh công bằng, v.v. Thỏa thuận này sẽ giúp ngành hàng không ASEAN phục hồi ở hai khía cạnh.
Đầu tiên, hiệp định sẽ cải thiện quyền bay giữa các quốc gia, hay những gì mà Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) xếp loại là “Quyền Tự do thứ 5” (nghĩa là hãng hàng không quốc gia thứ nhất được phép vận chuyển hành khách, hàng hóa, bưu gửi giữa quốc gia thứ 2 và quốc gia thứ 3) đối với cả các hãng hàng không ASEAN và EU. Chẳng hạn như, các hãng vận tải hàng không ASEAN bay từ Chiang Mai (Thái Lan) đến Amsterdam (Hà Lan) có điểm dừng ở Paris (Pháp) sẽ được phép đón khách và hàng hoá cho chặng giữa Paris và Amsterdam. Tương tự như vậy, các hãng hàng không của EU sẽ có thể bay từ Dusseldorf (Đức) đến Surabaya (Indonesia) với một điểm dừng ở Singapore, Kuala Lumpur hoặc Jakarta.
Điều này được kỳ vọng sẽ làm tăng lưu lượng các điểm ở cả các quốc gia thành viên ASEAN và EU, do đó sẽ củng cố vị thế của các sân bay của cả hai khu vực, tạo ra nhu cầu bổ sung có thể giúp xây dựng số lượng lớn quan trọng đối với các kết nối mới, bao gồm mở lại những kết nối bị bỏ qua trong đại dịch.
Thứ hai, liên quan đến hợp nhất hàng không, ASEAN-EU CATA sẽ loại bỏ những hạn chế tiếp cận thị trường. Nhiều hơn các hãng hàng không ASEAN và EU sẽ có thể tham gia những hoạt động hiện có để cạnh tranh với các hãng hiện tại. Việc tạo ra hoạt động liên doanh mới sẽ cho phép những nhà khai thác cạnh tranh trên các tuyến đường để hợp tác và tham gia tiếp thị chung và chia sẻ doanh thu.
Đây là một chiến lược nhanh chóng và thực tế để phục hồi toàn bộ ngành hàng không, đồng thời duy trì kết nối trong khu vực ASEAN, nhằm duy trì khả năng cạnh tranh của mạng lưới sản xuất khu vực và sức hấp dẫn của khu vực như là một điểm đến đầu tư.
Chiến lược này cũng sẽ tăng cường sự cạnh tranh thị trường vận tải hàng không khu vực, nâng cao hiệu quả và giảm chi phí.
Lê Thảo (Lược dịch từ The Jakarta Post)