Gian nan đường đi mộc bản

Ít ai nghĩ rằng, Huế đang sở hữu một tài sản vô giá như thế. Một phần trong số những mộc bản được tìm thấy, phát hiện ở nhiều ngôi chùa, tư gia vừa được đưa về Học viện Phật giáo Việt Nam tại Huế (phường An Tây, TP. Huế) để bảo quản và phục vụ cho việc nghiên cứu.

Một mộc bản trải qua thời gian đã bị hư hỏng được nhóm nghiên cứu phân loại, biên mục

Quốc bảo quốc gia

Chiếc xe chở hơn 800 tấm mộc bản từ chùa Từ Đàm dừng xe ngay trước một căn phòng thuộc Học viện Phật giáo Việt Nam tại Huế. Không ai bảo ai, mọi người cùng nâng niu từng tấm mộc bản đặt trang trọng bên trong. Chùa Từ Đàm là nơi có số lượng mộc bản lớn nhất trong số 13 địa điểm mà nhóm nghiên cứu khảo sát. Không chỉ phong phú về chủng loại và niên đại, chúng còn cung cấp nhiều thông tin giá trị về những nơi tàng bản trước đó.

Bộ ván khắc Kim Cang Kinh được xác định có niên đại xưa nhất tại xứ Đàng Trong, vô cùng quý giá được tìm thấy ở thời điểm hiện tại. Ván khắc được khắc năm Chính Hòa thứ 19 (1698) tức dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu. Hay như bộ ván khắc Tam Kiếp Tam Thiên Tôn Phật Danh Kinh được khắc vào năm Cảnh Hưng thứ 33 (1772), Phật Thánh Nhật Lịch được khắc sau đó một năm… trải qua hàng trăm năm nhưng những hoa văn, chữ nổi trên ván gỗ vẫn còn rất sắc nét. Không chỉ có văn tự, người xưa rất tài hoa khi chạm, khắc lên những ván gỗ nhiều hình ảnh, họa tiết tinh xảo.

Đại đức Thích Không Nhiên, Phó Chủ biên kiêm thư ký ấn phẩm Liễu Quán thuộc Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán Huế, người từng có nhiều năm cất công khảo sát, nghiên cứu về mộc bản khẳng định rằng, mộc bản Phật giáo Huế là một di sản tư liệu có giá trị không chỉ đối với Phật giáo mà còn là phần không thể tách rời trong dòng chảy văn hóa dân tộc, liên quan đến văn hóa học, sử học, ngôn ngữ học của xứ Đàng Trong, của Huế qua các thời kỳ lịch sử.

Thế nhưng, trải qua thời gian, nhiều tấm trong số đó bị rệu rã, hư hỏng. Vì thế, không riêng gì Phật giáo mà các tổ chức xã hội, cơ quan hữu quan cần có biện pháp hỗ trợ đối với việc lưu trữ, gìn giữ, và phát huy giá trị di sản quý giá này. “Đây không chỉ là Pháp bảo của riêng Phật giáo, mà còn là quốc bảo”, thầy Thích Không Nhiên nhấn mạnh.

Nỗi lo mất di sản

Sau khi đưa về Học viện Phật giáo Việt Nam tại Huế, hơn 800 mộc bản này được làm vệ sinh theo cách dùng bàn chải để đánh và nước phun lên trước khi tiến hành các công đoạn phân loại, biên mục, số hóa và in sao. Tất cả chỉ mới dừng lại ở những thao tác thủ công. Nhiều nhà nghiên cứu khi tiếp cận các mộc bản này đã rất bất ngờ, khẳng định rằng đây là di sản đồ sộ và đáng tự hào.

Cũng như mộc bản triều Nguyễn đang được lưu trữ ở Đà Lạt (dù trong điều kiện khá tốt), mộc bản Phật giáo Huế đang dần xuống cấp bởi sự lão hóa tự thân của chính nó, khí hậu khắc nghiệt, sự thờ ơ của con người… Tất cả điều đó dẫn đến sự thất thoát đáng báo động.

Vẫn còn rất nhiều tranh cãi trong chuyện bảo quản mộc bản. Theo ông Nguyễn Xuân Hùng, Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước), các chuyên gia trong ngành thống nhất cơ bản điều kiện tốt nhất khi nhiệt độ không trên 21 và không thấp dưới 18 độ C, độ ẩm ở mức 60% ±2%, ánh sáng không quá 50 lux, cùng với đó sử dụng máy lọc không khí để lọc các chất ô nhiễm.

Tuy nhiên, với mộc bản Phật giáo Huế hiện chưa có điều kiện, vì thế trước mắt cần lưu giữ trong không gian thông thoáng, khí hậu lưu thông, đảm bảo tính khô ráo và đặc biệt tránh ánh sáng trực tiếp chiếu vào. “Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Học viện Phật giáo Việt Nam và các chùa ở Huế các phương pháp vệ sinh hiện đại, cũng như cách bảo quản. Dài hơi hơn sẽ nghiên cứu xử lý các mộc bản hư hỏng nặng và số hóa 3D toàn bộ để lưu trữ dữ liệu, phục vụ cho việc trưng bày, in ra giống bản gốc”, ông Hùng xúc động khi cầm những tấm mộc bản còn khá nguyên vẹn vừa được đưa về lưu giữ ở Học viện Phật giáo Việt Nam tại Huế.

Đồng quan điểm, thạc sĩ Lê Thọ Quốc, Phân Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia tại Huế, thành viên nhóm nghiên cứu mộc bản Phật giáo Huế cho rằng, đã đến lúc, cần có một đề án cụ thể, với những giải pháp bảo tồn một cách khoa học ở một trung tâm lưu trữ chung, nếu không chúng ta sẽ mất đi chính di sản mà mình đang có.

“Theo tôi, trước mắt là nhờ sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng cùng vào cuộc để hướng dẫn và thực hiện các giải pháp bảo quản ở những địa điểm đang lưu trữ mộc bản Phật giáo nhằm hạn chế tối đa sự mất mát, thất lạc, hư hại. Lâu dài, cần huy động nhiều nguồn xã hội hóa để tiến tới xây dựng một bảo tàng trưng bày hiện vật mộc bản Phật giáo Huế”, ông Quốc mong mỏi.

Bài, ảnh: PHAN THÀNH