Lãnh đạo tỉnh Sơn La cùng thân nhân gia đình đồng chí Tô Hiệu và các đại biểu tham quan triển lãm “Tinh thần Tô Hiệu” do Bảo tàng tỉnh Sơn La tổ chức tại Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La nhân dịp kỷ niệm 110 năm Ngày sinh (1912 - 2022) và 78 năm Ngày mất của đồng chí Tô Hiệu (1944 - 2022). Ảnh: TTXVN
Sinh ra tại thôn Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, Tô Hiệu là con út trong một gia đình nhà Nho nghèo. Tiếp nối truyền thống yêu nước, từ năm 14 tuổi, đồng chí Tô Hiệu đã sớm dấn thân vào con đường cách mạng. Tại Trường Pháp - Việt ở tỉnh Hải Dương, đồng chí đã tham gia các phong trào bãi khóa, để tang cụ Phan Châu Trinh. Khi chuyển lên học Cao đẳng Tiểu học ở Trường Trí Tri tại Hà Nội, đồng chí đã hăng hái tham gia Học sinh đoàn - một tổ chức của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Cuối năm 1930, khi đang hoạt động cách mạng ở Sài Gòn, đồng chí Tô Hiệu bị thực dân Pháp bắt, kết án 4 năm tù và đày đi Côn Đảo. Trong thời gian này, đồng chí càng trở nên gần gũi với những người tù cộng sản và nhanh chóng giác ngộ. Cuối năm 1932, ở tuổi 20, đồng chí được kết nạp vào Đảng. Năm 1934, sau khi hết hạn tù, mặc dù bị quản thúc, nhưng đồng chí Tô Hiệu vừa tìm hiểu tình hình và gây dựng phong trào cách mạng ở quê hương, vừa tìm mọi cách vượt qua sự bao vây, phong tỏa của địch để bắt liên lạc với Đảng.
Năm 1936, đồng chí cùng các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Hạ Bá Cang (Hoàng Quốc Việt), Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) và nhiều đồng chí khác xây dựng lại hệ thống tổ chức Đảng và chỉ đạo phong trào đấu tranh của quần chúng đòi dân sinh, dân chủ ở Hà Nội và vùng phụ cận.
Giữa tháng 5/1937, Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ đã được thành lập, đồng chí Tô Hiệu được bầu là Ủy viên Thường vụ Xứ ủy. Cuối tháng 11/1937, đồng chí được cử làm Ủy viên Thường vụ Liên Xứ ủy Bắc Kỳ - Bắc Trung Kỳ. Trên cương vị này, đồng chí đã tiến hành nhiều chuyến đi tới Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương chăm lo công tác xây dựng cơ sở cách mạng, xây dựng tổ chức Đảng ở các địa phương.
Tháng 2/1939, đồng chí Tô Hiệu được Xứ ủy phân công phụ trách Khu ủy khu B và là Bí thư Thành ủy Hải Phòng. Trong khoảng từ tháng 3/1939 đến tháng 8/1939, dưới sự lãnh đạo của Thành ủy Hải Phòng, Hải Phòng đã có tới 30 cuộc đấu tranh cách mạng. Điển hình là cuộc đấu tranh của công nhân Nhà máy Tơ (tháng 5/1939) kéo dài suốt 1 tháng; cuộc biểu tình chống tăng thuế buộc chính quyền thực dân, các chủ nhà máy phải nhượng bộ, được Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá cao trong các báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản.
Ngày 1/12/1939, đồng chí Tô Hiệu đến cơ sở in ở xóm thợ Thượng Lý (Hải Phòng) kiểm tra việc in truyền đơn tuyên truyền chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới thì bị địch bắt. Mặc dù bị kẻ thù tra tấn dã man, ra sức mua chuộc, nhưng không thể lay chuyển được ý chí cách mạng kiên cường của đồng chí.
Cuối tháng 12/1939, tòa án của thực dân Pháp đã xử đồng chí Tô Hiệu mức án 5 năm tù và đầu năm 1940, chúng đày đồng chí đi Nhà tù Sơn La. Tại đây, Tô Hiệu được các đồng chí của mình cử làm Chi ủy viên, kiêm Tổ trưởng tổ Đảng của Chi bộ Nhà tù Sơn La. Tháng 5/1940, Đại hội Chi bộ Nhà tù Sơn La được triệu tập bí mật và đồng chí được bầu làm Bí thư Chi bộ, lãnh đạo Chi bộ Nhà tù Sơn La đấu tranh chống chế độ lao tù đế quốc và đào tạo cán bộ cho cách mạng.
Đến tháng 10/1941, đồng chí Tô Hiệu thôi không giữ chức Bí thư Chi bộ Nhà tù vì lý do sức khỏe. Do chế độ hà khắc của nhà tù thực dân và căn bệnh hiểm nghèo, ngày 7/3/1944, đồng chí Tô Hiệu hy sinh tại Nhà tù Sơn La.
Cách mạng tháng Tám thành công, ghi nhớ công lao của đồng chí Tô Hiệu, một cây đào đã được trồng ở Nhà tù Sơn La, tượng trưng cho tinh thần đấu tranh cách mạng của một chiến sĩ kiên cường, bất khuất. Về sau, một cành của cây đào Tô Hiệu đã được chiết và đưa về trồng bên Lăng Bác. Nghĩa trang Gốc Ổi ở thành phố Sơn La cũng trồng đào sau khi lấy giống từ cây đào Tô Hiệu. Ngày nay, cây đào Tô Hiệu ở Nhà tù Sơn La luôn xanh tươi, trở thành biểu tượng của sức sống bền bỉ và sự phát triển kiên cường của cách mạng Việt Nam.
Kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Tô Hiệu, nhiều hoạt động ý nghĩa được tổ chức bên gốc đào xanh tốt trên đỉnh đồi Khau Cả của thành phố Sơn La. Thăm Nhà tù Sơn La – di tích cách mạng đã được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt - gắn với những năm tháng đấu tranh cách mạng hào hùng, gian khổ của đồng chí Tô Hiệu, bên cây đào lịch sử, thế hệ trẻ, những người cộng sản hôm nay lại khắc sâu vào tim lời căn dặn cuối cùng của ông: “Các đồng chí hãy cố gắng hơn lên, đừng phút nào quên nhiệm vụ của mình”. Đó là lời cổ vũ cho lớp thanh niên thời kỳ mới hãy sống có lý tưởng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, giàu lòng yêu nước, có đạo đức, ham học hỏi, có hoài bão và khát vọng vươn lên.
Nhật Nguyên (tổng hợp)