Cây cầu của cốt cách và tâm hồn Huế

Chuyện có thể có người chưa biết…

Sau hơn 20 năm kể từ ngày được đại trùng tu (1991-1995), trước Tết Giáp Ngọ, cầu Trường Tiền lại được đầu tư kinh phí sơn mới. Không chỉ là để chuẩn bị cho Festival Huế 2014, mà còn là để chuẩn bị cho một sự kiện ý nghĩa hơn - Kỷ niệm cầu Trường Tiền tròn 115 năm tuổi.

Cầu Trường Tiền & Lễ hội Nam Giao

Cầu Trường Tiền được khởi xây từ năm 1897 cho đến năm 1899 dưới thời Thành Thái. Cầu nối 2 bờ bắc - nam của sông Hương đoạn chảy qua Kinh thành Huế. Dân gian cứ quen với câu ca “Cầu Trường Tiền sáu vài mười hai nhịp…”, nhưng theo dân kỹ thuật thì chính xác cầu có 6 nhịp và 12 vài kết với nhau thành 6 cặp. Cầu có chiều dài khoảng 402 m tính từ 2 mố; còn nếu tính cả đường dẫn thì độ dài của Trường Tiền khoảng 453m. Lúc mới được xây dựng, cầu chưa có phần lề dành cho người đi bộ. Mặt cầu được lát bằng ván lim. Đến năm Giáp Thìn- 1904, một cơn bão lớn (dân Huế vẫn thường gọi là “bão năm Thìn”) “thổi” mất 4 nhịp của cầu xuống sông Hương, tính từ phía bắc sang. Hình ảnh này đã được một người Pháp chụp lại, một số nhà nghiên cứu sưu tập được và hiện vẫn còn lưu giữ. Mãi đến năm 1906 cầu Trường Tiền mới được tu sửa. Lần này, mặt cầu bằng ván lim được thay bằng bê tông. Câu ca ở Huế “Chợ Đông Ba đưa ra ngoài giại/cầu Trường Tiền đúc lại xi-mon (xi măng)” là nói về sự kiện này. Năm 1937 dưới triều Bảo Đại, cầu được mở thêm phần đường dành cho người đi bộ…

Bão năm Thìn (1904) "thổi" mất 4 nhịp Trường Tiền xuống sông Hương (ảnh tư liệu)

Nhật ký của Hồ Vĩnh về đợt tu sửa cầu Trường Tiền

Trong lịch sử, cầu Trường Tiền đã 3 lần “gãy nhịp”. Một lần do bão như đã nói. Hai lần còn lại, một lần vào năm 1946 và một lần nữa vào năm 1968, cầu Trường Tiền phải chấp nhận hy sinh để chặn bước quân thù.

Chúng tôi từng may mắn gặp được ông Lê Vừa, đại tá QĐNDVN đã nghỉ hưu về sống tại Bà Rịa - Vũng Tàu. Ông Vừa là người được giao nhiệm vụ trực tiếp đánh sập cầu Trường Tiền vào ngày toàn quốc kháng chiến bùng nổ 19/12/1946. Sự kiện này khởi đầu bằng việc “khai thác” thuỷ lôi tại Lăng Cô. Đó là 3 quả thuỷ lôi của Nhật thả trong đệ nhị thế chiến chưa nổ. Mỗi quả đường kính chừng 1 mét, nặng khoảng 500 kg. Ông Lê Vừa lúc ấy là đại đội trưởng công binh thuộc Trung đoàn Trần Cao Vân, hạ quyết tâm “khai thác” bằng được số thủy lôi nói trên dù lúc đó kiến thức về loại vũ khí này ông còn rất mù mờ. 3 quả thuỷ lôi cuối cùng đã được chuyển lên Huế an toàn.

Những ngày đầu kháng chiến, phía bờ Nam sông Hương là quân Pháp, bờ Bắc là quân ta. Giặc Pháp được trang bị hiện đại, có xe tăng, xe bọc thép... Kháng chiến nổ ra, nếu không khoá chân được chúng thì những phương tiện chiến tranh kia sẽ gây rất nhiều bất lợi cho ta. Kế hoạch phá cầu Trường Tiền, cây cầu đường bộ duy nhất bắc qua sông Hương lúc ấy được đặt ra. Và, một trong 3 quả thuỷ lôi mà đơn vị ông Lê Vừa mang lên từ Lăng Cô cho xuất trận.

Cùng các đồng nghiệp chụp ảnh lưu niệm trong ngày vui khánh thành 19/5/1995

Ngày 19/12/1946, có lệnh của Trung đoàn trưởng Hà Văn Lâu, đơn vị công binh lập tức triển khai phương án đã định sẵn. 2 giờ sáng, một tiếng nổ lộng óc làm rung chuyển cả thành phố. Chiếc vài cầu Trường Tiền tại vị trí nổ bị nâng lên cao, sau đó sập xuống, lệch với nhịp tiếp giáp đến 3 mét. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tái chiếm VN ở Cố đô Huế đã mở màn như vậy. Suốt 50 ngày đêm sau đó, quân và dân Thừa Thiên Huế đã chiến đấu ngoan cường với giặc, giam chân và làm tiêu hao một phần đáng kể sinh lực của chúng. Để rồi 9 năm sau, chúng buộc phải vĩnh viễn rút ra khỏi VN, chấm dứt giấc mơ thực dân trên toàn cõi Đông Dương.

Cầu Trường Tiền gãy nhịp lần thứ ba là vào Xuân Mậu Thân 1968. Thời điểm ấy cầu Trường Tiền vẫn là cây cầu đường bộ duy nhất bắc qua sông Hương. Để chặn bước xe tăng địch từ phía nam lên, bảo vệ quân ta đang chốt giữ Thành nội với chủ yếu là những vũ khí bộ binh hạng nhẹ, không cách nào Chỉ huy trưởng Mặt trận Thân Trọng Một phải quyết định cho đánh sập cầu Trường Tiền. Nhận nhiệm vụ là Hồ Thanh Tốp, thiếu úy K14 đặc công Thừa Thiên Huế. Đêm 7-2-1968, một tấn thuốc bom đã làm sập nhịp cầu số 4, phá hủy hoàn toàn trụ cầu thứ 3 .. . Năm 1969, nhịp cầu gãy này được nối bằng sắt chữ I, mặt trải bê tông nhựa để giao thông tạm thời.

Giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc, dù trong hoàn cảnh đất nước còn không ít khó khăn nhưng cầu Trường Tiền đã được Đảng, Nhà nước quan tâm đầu tư kinh phí trùng tu một cách quy mô. Cuộc đại trùng tu này kéo dài suốt 4 năm, từ 1991 đến 1995.