Cách đây một thế kỷ, khi được coi là đại dịch nguy hiểm nhất trong lịch sử loài người, bệnh cúm toàn cầu đã lây nhiễm đến 1/3 nhân loại, khiến ít nhất 50 triệu người tử vong và con số này thậm chí đã có thể lên tới 100 triệu người. Chỉ trong vòng 12 tháng, 1 trong số 100 người trên hành tinh đã thiệt mạng vì cúm.
Vắc-xin cúm ở một phòng khám tại thành phố Los Angeles, tiểu bang California, Mỹ. Ảnh: Reuters
Đại dịch năm 1918 ảnh hưởng đến những người trẻ khỏe mạnh ở độ tuổi từ 20-40. Số người tử vong đỉnh điểm ở tuổi 28. Ước tính, dịch cúm đã làm nhiều binh sĩ và thủy thủ Mỹ thiệt mạng hơn so với vũ khí của kẻ địch trong Thế chiến I. Một năm sau đợt bùng phát ban đầu, đại dịch toàn cầu đã cướp đi mạng sống của gấp đôi con số 10 triệu người tử vong trong Thế chiến I.
Bất chấp những thành tựu
Kể từ đại dịch cúm năm 1918, thế giới đạt được những thành tựu đáng kinh ngạc trong việc kéo dài tuổi thọ của con người, với tuổi thọ trung bình của thế giới khi sinh hiện nay ở mức 72 tuổi, gấp đôi so với cách đây một thế kỷ. Kháng sinh cũng có sẵn sau Thế chiến II. Những cải tiến đáng kể được thực hiện trong vệ sinh, dinh dưỡng, nhà ở và cung cấp vắc-xin cúm trên toàn thế giới.
Mặc dù cúm và viêm phổi là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nhiều quốc gia vào đầu thế kỷ XX, đến năm 2015, 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới không bao gồm cúm hay viêm phổi.
Cúm theo mùa vẫn đang gây ảnh hưởng đến hàng triệu người, và nhiều quốc gia như Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Mỹ và Anh báo cáo, đợt bùng phát cúm trong năm nay là điều tồi tệ nhất trong nhiều năm qua.
Vắc-xin cũng có hiệu quả hạn chế, phụ thuộc vào các chủng cúm liên tục thay đổi, đột biến và tiến hóa. Do đó, một đại dịch tương tự như một thế kỷ trước đây vẫn là mối đe dọa sức khoẻ toàn cầu nghiêm trọng.
Dân số thế giới tăng hơn gấp 4 lần lên 7,6 tỷ người và chuyển từ phần lớn từ nông thôn sang thành thị là chủ yếu, với hàng triệu người sống trong những khu vực gần nhau. Bên cạnh đó, mọi người cũng di chuyển nhiều hơn với các dịch vụ hàng không hiện đại. Ước tính có 258 triệu người sống ở nước ngoài và không dưới 1 tỷ lượt người đi qua các đường biên giới mỗi năm.
Tình hình nhân khẩu như vậy kết hợp với các dịch vụ y tế căng thẳng tại một số quốc gia và sự gần gũi của con người đối với vật nuôi, nhất là gia cầm, là những yếu tố tạo điều kiện cho sự lây lan nhanh chóng của bệnh cúm.
Các ước tính cho rằng, những đợt bùng phát dịch cúm theo mùa có thể ảnh hưởng lên đến 15% dân số, với những hậu quả kinh tế khổng lồ. Chẳng hạn như, tổn thất ước tính của một đại dịch cúm ở Mỹ sẽ hơn 100 tỷ USD.
Không tuân thủ
Thế nhưng, các khuyến cáo về sức khoẻ được tuyên truyền rộng rãi thường không được tuân thủ. Cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa sự lây lan của căn bệnh là những chương trình chủng ngừa cúm toàn diện trên khắp các quốc gia. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng kêu gọi mọi người, nhất là những người nằm trong các nhóm có nguy cơ cao, như người cao tuổi cần chủng ngừa hàng năm.
Năm 2003, Hội đồng Y tế Thế giới (WHA) đã thông qua một nghị quyết kêu gọi các quốc gia tăng cường chủng ngừa vắc-xin cúm cho tất cả những người có nguy cơ cao và đạt 75% trong số những người cao tuổi đến năm 2010. Tuy nhiên, số liệu cho năm 2015 về tỷ lệ chủng ngừa cúm theo mùa cho người cao tuổi cho thấy sự khác biệt rộng giữa các quốc gia.
Trong số 26 quốc gia thành viên thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), không có trường hợp nào đạt tỷ lệ chủng ngừa 75% đối với người cao tuổi, trừ Hàn Quốc ở mức 82%. Chỉ 5 quốc gia bao gồm Anh, Mỹ, New Zealand, Hà Lan và Israel đã chủng ngừa ít nhất 2/3 số người cao tuổi của dân số.
Vắc-xin cúm chung
Nghiên cứu cho thấy, một đại dịch cúm khác là mối đe dọa toàn cầu không thể tránh khỏi, và thế giới đang chuẩn bị kém, thậm chí cả các nền kinh tế tiên tiến giàu có. Các bệnh viện ở Mỹ thiếu nguồn cung cấp y tế đầy đủ cho một dịch cúm nghiêm trọng và phải chống chọi với việc cắt giảm ngân sách y tế công cộng trong 15 năm qua.
Hậu quả của một đại dịch cúm được dự báo sẽ nghiêm trọng hơn đối với các quốc gia đang phát triển so với những quốc gia phát triển. Nhiều người ở các quốc gia giàu có có thể tiếp cận với vắc-xin cúm và có đủ khả năng để mua thuốc chống vi-rút, trong khi các quốc gia nghèo hơn thì không thể.
Do đó, các chuyên gia về sức khoẻ cộng đồng đã xác định được giải pháp duy nhất để tránh đại dịch cúm toàn cầu nghiêm trọng là một loại vắc-xin cúm chung, nhằm bảo vệ con người khỏi tất cả hoặc hầu hết các chủng cúm, với sự bảo vệ kéo dài nhiều năm hoặc thậm chí là cả đời. Loại vắc-xin như vậy là có khả năng trong tương lai gần, dựa trên những tiến bộ y khoa gần đây.
Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu đã tìm kiếm một phương pháp có thể thay thế cho việc chủng ngừa hàng năm và bảo vệ dân số thế giới chống lại hầu hết các chủng cúm, một nhiệm vụ hết sức nặng nề chống lại loại vi-rút liên tục tiến hoá. Mặc dù có những thách thức to lớn, một vắc-xin cúm chung là cách duy nhất để con người tránh khỏi đại dịch cúm toàn cầu.
LÊ THẢO
(tổng hợp và lược dịch từ cna, yale-global & reuters)