Quán triệt vận dụng tư tưởng đại đoàn kết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, liên tục trong các kỳ Đại hội Đảng toàn quốc, chủ đề Đại hội luôn coi trọng vấn đề phát huy sức mạnh toàn dân tộc. Chủ đề của Đại hội thể hiện sự chỉ đạo xuyên suốt cả nhiệm kỳ. Liên tục từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đến Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, chủ đề của Đại hội bao giờ cũng có 4 thành tố về Đảng, về Nhân dân, về động lực, về mục tiêu của các nhiệm kỳ. Thành tố về Nhân dân, được Đảng ta nhấn mạnh phát huy sức mạnh toàn dân tộc.
Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII với chủ đề: “Tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; phát huy sức mạnh toàn dân tộc và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; xây dựng nền tảng để sớm đưa đất nước cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”.
Trong 5 thành tố trên, thành tố thứ hai “Phát huy sức mạnh toàn dân tộc và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa” có nội hàm rất rộng. Tinh thần này bắt nguồn từ Tư tưởng Hồ Chí Minh về sức mạnh của Nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc. Trong quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của Nhân dân ta, chủ nghĩa yêu nước và tinh thần cộng đồng dân tộc là dòng chủ lưu xuyên suốt lâu dài của dân tộc. Phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước và tinh thần đoàn kết dân tộc trong thời đại ngày nay, tư tưởng đại đoàn kết toàn dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đang tiếp tục tỏa sáng và có sức lay động lòng người.
Trong từng giai đoạn cách mạng, Người luôn khẳng định, đại đoàn kết dân tộc là vấn đề sống còn, là một trong những nhân tố quan trọng nhất, bảo đảm thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Người đã nêu ra những luận điểm có tính chân lý: đoàn kết là sức mạnh, đoàn kết là thắng lợi.
Trong điều kiện Đảng cầm quyền, xây dựng Nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, có rất nhiều vấn đề mới đặt ra tác động đến tư tưởng, tình cảm, đời sống của cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Sự phân hóa giàu nghèo, phân tầng xã hội, cùng với tệ quan liêu, tham nhũng, xa dân, xâm phạm quyền làm chủ của Nhân dân, làm giảm sút lòng tin của Nhân dân đối với Đảng, là thách thức đối với mối quan hệ giữa Nhân dân với Đảng. Thực tiễn đòi hỏi Đảng cần tăng cường sức mạnh toàn dân tộc, củng cố vững chắc niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, tăng cường mối liên hệ giữa Đảng với dân cũng như khối đại đoàn kết toàn dân; phát huy sức mạnh to lớn của toàn dân phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ thực tiễn đó, Đảng đã xác định mục tiêu: “Tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân vận trong tình hình mới nhằm củng cố vững chắc lòng tin của Nhân dân đối với Đảng; tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc và mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với Nhân dân; tập hợp, vận động Nhân dân thực hiện tốt các chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; phát huy sức mạnh to lớn của Nhân dân, tạo phong trào cách mạng rộng lớn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Phát huy sức mạnh toàn dân tộc là kế tục truyền thống “Bốn mươi thế kỷ cùng ra trận”, không những phát huy sức mạnh của hơn 93 triệu đồng bào trong nước và 4 triệu Việt kiều đang định cư sinh sống ở nước ngoài, mà còn phát huy cốt cách, bản sắc, truyền thống và khí phách lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước của các thế hệ tiền nhân để xây dựng thành công và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Cùng với việc phát huy sức mạnh toàn dân tộc, trong thành tố thứ hai còn bổ sung thêm và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa . Để thực hiện tốt tinh thần này, dự thảo nêu rõ: Cụ thể hóa và nâng cao chất lượng các hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Thực hiện con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, theo tinh thần Hiến pháp năm 2013; gắn quyền với trách nhiệm, nghĩa vụ, đề cao đạo đức xã hội. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở và Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở xã, phường, thị trấn. Đảng và Nhà nước có cơ chế, chính sách bảo vệ và bảo đảm thực hiện tốt quyền con người, quyền công dân. Phát huy nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, chấp nhận những khác biệt nhưng không ảnh hưởng đến lợi quyền dân tộc; lấy mục tiêu: Vì độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” làm điểm tương đồng để tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc.