Giá trị được kiểm định
Những giá trị về quy hoạch đô thị Huế mà ngày nay chúng ta đang thừa hưởng và đánh giá với cái nhìn đầy ngưỡng mộ không thể được tạo nên từ yếu tố ngẫu nhiên. Những giá trị ấy phải đến từ kinh nghiệm được đúc kết từ vốn tri thức trao truyền qua nhiều thế hệ, mà ngày nay hoàn toàn có thể xem đó là một bộ môn khoa học: khoa học dịch lý – phong thủy. Mặt khác, những quyết định cụ thể như chọn các vị trí, cuộc đất để xây dựng hay đan cài công trình kiến trúc vào cảnh quan thiên nhiên, những quyết định có nên xây hay không, xây cao hay thấp, lớn hay nhỏ, xây như thế nào chắc hẳn còn phải được định đoạt cả từ suy ngẫm, lựa chọn của những cá nhân có tâm, có tầm ở từng giai đoạn lịch sử cụ thể.
Tiến sĩ - KTS Đặng Minh Nam, Phó chủ nhiệm Khoa Kiến trúc – Trường đại học Khoa học Huế cho rằng, nguyên lý tạo lập nên những đô thị đẹp và có chất lượng sống cao mà chúng ta đang được biết đến ở đây chính là biết sử dụng nhuần nhuyễn yếu tố địa hình, cảnh quan thiên nhiên như sông núi, ao hồ, cây xanh, mặt nước trong thiết kế quy hoạch...
Một góc TP Huế
Mặc dù không có điều kiện để có thể nhìn từ trên cao quan sát toàn cảnh, song có thể thấy bố cục của toàn bộ kiến trúc cảnh quan của Kinh đô Huế và cả từng công trình cụ thể đều đạt đến sự hài hoà. Nói như một nhà văn, đó chính là biết gieo vần để tạo nên cấu tứ, vần điệu còn nếu là nhạc sĩ thì sự hòa hợp đó chính là tính thẩm mỹ của những giai điệu hòa âm, phối khí trong một tác phẩm âm nhạc đỉnh cao. Tính vần điệu của thơ hay giai điệu của âm nhạc được áp dụng trong việc tạo lập đô thị có thể nói là rất phù hợp đối với phong cách sống của con người Huế. Ở đó, người ta không chỉ đơn thuần “sống vật chất” mà còn là “sống chiêm nghiệm”, một phạm trù tinh thần quan trọng của người Á Đông nói chung và người Việt Nam, người Huế nói riêng. Chính những yếu tố được xem là vần điệu ấy của đô thị tạo ra sự khác biệt giữa các không gian sống, từ đó tạo ra những cung bậc cảm xúc khác nhau cho con người ở bên trong nó. Chẳng hạn, từ kiến trúc Lầu Ngũ phụng nằm trong Kinh thành Huế, hướng cái nhìn ra bên ngoài sẽ là khoảng không gian thoáng đãng được chuyển tiếp từ yếu tố mặt nước do sông, hồ, cây cối đem lại. Điều đó có thể giúp tầm nhìn con người được mở xa hơn, rộng hơn. Tuy nhiên, ở một góc độ khác, núi Ngự Bình – tấm bình phong cách đó không xa hay những dãy núi in vệt mờ phía chân trời có thể xem là cột mốc nhằm giúp con người vừa cảm nhận được sự thoải mái, phóng khoáng trong tầm nhìn song vẫn cảm thấy mình được giới hạn trong không gian ấm cúng và an toàn.
Đó là giá trị quy hoạch của bài thơ đô thị Huế mà các thế hệ đi trước đã tạo ra, còn quy hoạch của Huế hôm nay thì sao. Huế có còn là bài thơ đô thị, thậm chí bài thơ ấy có thể hoàn thiện và ngày càng đẹp tùy thuộc vào ứng xử, tài năng của các nhà quy hoạch Huế hôm nay. Điều này có nghĩa là trong quá trình quy hoạch, xây dựng đô thị Huế, vấn đề vần điệu, nhịp điệu của đô thị cần thiết phải được đặt ra một cách nghiêm túc.
Gieo vần cho đô thị thơ
Câu hỏi đặt ra trước hết là chúng ta sẽ tạo ra nhịp điệu của đô thị như thế nào? Theo PGS-TS-KTS Tôn Đại, trước hết muốn tạo ra nhịp điệu phải nhìn Huế trên một góc độ tổng thể. Trong giai đoạn hiện nay, không chỉ còn giới hạn ở quy mô thành phố đang hiện hữu mà cần phải nhìn xa hơn. Ở các đô thị được xem là đẹp và có giá trị ở trên thế giới, cái quan trọng nhất mà các nhà quy hoạch luôn phải quan tâm đó là các trục chính của đô thị.
Với đô thị Huế, có thể xác định 3 hệ trục quan trọng nhất: đó là trục sông Hương, trục hướng về phía tây nam kinh thành và trục đô thị hiện đại: có thể xác định từ cầu Trường Tiền phóng tầm mặt về phía đông nam. Với trục ngang sông Hương, nhịp điệu của đô thị chính là đường bao của đô thị, là hình ảnh mặt đứng hay bóng dáng của đô thị mà con người cảm nhận rõ nhất vào thời điểm bình minh hay chiều tà - một thuật ngữ kiến trúc mà theo KTS Tôn Đại là điểm nhìn & Silhouette đô thị. Nó có biểu cảm hay không chẳng phải tự dưng có mà cần phải được lưu tâm ngay trong quá trình xây dựng quy hoạch. Quan điểm của KTS Tôn Đại là, ngay cả những công trình cao tầng cũng có thể hiện diện với vai trò điểm nhấn trên trục sông Hương, không phải chỉ là một mà có thể nhiều hơn, miễn là chúng có phong cách riêng và quan trọng hơn là đối thoại được với nhau trong không gian. Với trục phía tây thì sự phát triển phải cực kỳ cẩn trọng, cân nhắc khi xây dựng và quy hoạch, bởi nó chính là trục dũng đạo, thần đạo rất tôn nghiêm, ẩn chứa cả khía cạnh tâm linh, có ảnh hưởng đến nguyên lý quy hoạch của ông cha ta ngày xưa. Riêng với trục phát triển phía Nam, đây là trục mở, chúng ta hoàn toàn có thể làm những công trình cực kỳ hiện đại, nhưng tất nhiên vẫn phải được quy hoạch để có thể thấy chúng phát triển trật tự và có được nhịp điệu.
Quan điểm của PGS-TS-KTS Tôn Đại, một người con của Huế, một chuyên gia kiến trúc so sánh, nhà phê bình kiến trúc hàng đầu của Việt Nam, từng đi và dạy học nhiều năm ở nước ngoài là rất đáng được lưu tâm, nhất là khi nó liên quan đến việc tạo lập vần điệu cho “bài thơ đô thị Huế”. Ngày càng có nhiều nhà cao tầng, vậy thì hãy hình dung nếu leo lên một tòa nhà cao trong một ngày bầu trời quang đãng, tầm nhìn xa về hình ảnh thành phố có thể đến vài chục km. Nghĩa là chúng ta ngày càng có nhiều cơ hội để cảm nhận được vẻ đẹp của đô thị từ trên cao. Nói một cách đơn giản, chúng ta cảm nhận nhịp điệu của đô thị cũng như cách cảm nhận từ các bản vẽ kiến trúc. Cảm xúc chỉ có thể được tạo ra khi nhìn vào các bản vẽ mặt đứng hay bản vẽ phối cảnh của công trình và thấy được những nét khác biệt song vẫn bảo đảm tính thẩm mỹ: hài hòa, cân đối.
Mặt đứng quan trọng của Huế tất nhiên như KTS Tôn Đại đó sẽ là từ sông Hương, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những điểm nhấn, những nhịp điệu giàu sức biểu cảm khi lấy tầm nhìn ở đây. Còn về nhịp điệu phối cảnh, điều này có vẻ khó thực hiện hơn, song có thể giải thích, đó là các khu vực của đô thị được quy hoạch, sắp xếp hợp lý. Cái này chính là khuôn mặt, diện mạo của đô thị. Nhịp điệu của đô thị Huế nhìn từ trên cao có được con người cảm nhận thấy hay không, không những chỉ phụ thuộc vào quy hoạch tổng thể đô thị mà còn ở sự khớp nối hài hòa giữa các đồ án quy hoạch chi tiết. Th.s-KTS Trần Ngọc Tuệ - Phó giám công Công ty tư vấn kiến trúc TT-ARCH cũng đồng tình khi đề cập về những vấn đề ở trên.
Nhịp điệu của đô thị sẽ đem đến cảm hứng sống cho con người của đô thị. Tất nhiên việc tạo ra nhịp điệu của đô thị không hề đơn giản, nó phải bắt đầu từ ý thức cao của chúng ta về vấn đề này. Phải thấy rằng, bắt tay vào công cuộc tạo dựng nhịp điệu của đô thị nhất là ở phương diện hiện đại không chỉ có sự tâm huyết của các nhà quản lý là đủ, mà chúng ta rất cần có những chuyên gia quy hoạch kiến trúc tài năng đủ tầm, đặc biệt là một chuyên gia đầu tàu (một kiến trúc sư trưởng của thành phố) với tầm nhìn bao quát và kiến thức sâu rộng trên nhiều lĩnh vực để đảm đương trọng trách này.
Quang Phong