 |
| Khuê Văn Các & Hồ Tịnh Quang |
Từng qua về Đồng Nai vài lần nhưng lần nào cũng chỉ dừng lại chừng 1 buổi, vòng quanh thành phố Biên Hòa ngó nghiêng tí rồi lại đi. Thế nên đọng lại trong tôi đây là một vùng đất thiên về kinh tế với những khu công nghiệp sôi động, những vườn cây ăn quả, rừng cao su ngút ngàn, những con phố bán buôn nhộn nhịp. Thế thôi. Chuyến công tác mới đây có thời gian lưu lại Đồng Nai 2 hôm, tôi hơi bất ngờ khi biết thêm, không chỉ có quan tâm làm ăn kinh tế như tôi từng nghĩ, xứ này còn là đất chữ nghĩa, nơi đây có Văn miếu Trấn Biên được tạo lập, thờ tự trước cả Văn miếu Huế- Kinh đô của vương triều Nguyễn.
Từ trung tâm thành phố Biên Hòa, chỉ chừng 15 phút, ô tô đã đưa chúng tôi đến với Văn miếu Trấn Biên. Từ một nơi ồn ào náo nhiệt vẫn thường thấy ở những đô thị đất phương Nam, chúng tôi như lạc vào một thế giới khác, yên tĩnh, thoáng đạt và ngát xanh cây trái. Văn miếu tọa lạc tại phường Bửu Long (xưa thuộc thôn Tân Lai, tổng Phước Dinh, huyện Phước Chánh). Theo sử liệu, năm 1698, khi Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào đến xứ Đồng Nai thì vùng đất này đã khá trù phú với một thương cảng sầm uất. Mười bảy năm sau, năm Ất Mùi (1715), với chủ ý có nơi bảo tồn, phát huy và tôn vinh các giá trị văn hóa, giáo dục của dân tộc Việt ở vùng đất mới, chúa Nguyễn Phúc Chu đã cho xây dựng Văn miếu Trấn Biên tại đây. Văn miếu Trấn Biên trở thành văn miếu đầu tiên được xây dựng tại xứ Đàng Trong, trước cả văn miếu ở Vĩnh Long, Gia Định và Huế.
 |
| Văn miếu Trấn Biên thu hút nhiều du khách và công chúng tham quan, chiêm bái mỗi ngày |
Đại Nam nhất thống chí mô tả, Văn miếu Trấn Biên phía nam trông ra sông Phước Giang, phía bắc dựa vào núi Long Sơn, là một nơi cảnh đẹp thanh tú, cỏ cây tươi tốt. Bên trong rường cột chạm trổ, tinh xảo... Trong thành trăm hoa tươi tốt, có những cây tòng, cam quýt, bưởi, hoa sứ, mít, xoài, chuối và quả hồng xiêm đầy rẫy, sum suê, quả sai lại lớn.... Bên cạnh Văn miếu Trấn Biên là Tỉnh học (trường học của tỉnh)- nơi đào tạo nhân tài cho xứ Đàng Trong. Như vậy, ngoài vai trò thờ phụng, Văn miếu Trấn Biên còn đóng vai trò như một trung tâm văn hóa, giáo dục của thành phố Biên Hòa xưa và của cả Nam Bộ cho đến khi Văn miếu Gia Định ra đời (1824). Trước 1802, đích thân chúa Nguyễn Phúc Ánh đều mỗi năm đến Văn miếu Trấn Biên để hành lễ hai lần vào mùa xuân và mùa thu. Sau 1802, khi chúa đã lên ngôi ở Huế thì tổng trấn thành Gia Định thay mặt vua, cùng với trấn quan Biên Hòa và quan đốc học đến hành lễ...
 |
| Tượng đức Khổng Tử |
Năm 1861, Văn miếu Trấn Biên bị thực dân Pháp phá bỏ. Mãi đến năm 1998, thể theo nguyện vọng của Nhân dân, Đảng bộ và chính quyền tỉnh Đồng Nai đã quyết định đầu tư khôi phục lại Văn miếu Trấn Biên trên nền đất cũ. Sau gần 3 năm thi công, công trình đã hoàn tất và được long trọng khánh thành vào dịp Tết Nhâm Ngọ (2002). Khuôn viên Văn miếu Trấn Biên được khôi phục có tổng diện tích gần 5 ha, trong đó khu trung tâm rộng khoảng 2 ha, uy nghi, đẹp đẽ, thỏa lòng mong đợi của cán bộ và Nhân dân xứ Đồng Nai. Mười bốn năm sau ngày khánh thành, ngày 18/8/2016, Văn miếu Trấn Biên đã được xếp hạng là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
 |
| Đối diện Văn Miếu môn là vườn tượng với tượng vua Lý Thái Tổ ở trung tâm |
Về đại thể, kiến trúc Văn miếu Trấn Biên tương tự Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội. Tuy nhiên, màu sắc, chất liệu thì có sự khác biệt khá lớn. Từ bên ngoài vào, bắt đầu là Văn miếu môn- một chiếc cổng lớn 2 tầng mái, lợp ngói thanh lưu ly- đây cũng là loại ngói chủ đạo được lợp ở hầu khắp các công trình trong Văn miếu. Qua khỏi Văn miếu môn lần lượt là nhà bia truyền thống, Khuê Văn Các, hồ Tịnh Quang, cổng tam quan, miếu thờ đức Khổng Tử với pho tượng bằng đá cỡ lớn. Từ tượng Khổng Tử, băng qua một khoảng sân rộng là nhà thờ chính, kiểu nhà ba gian hai chái, lợp ngói thanh lưu ly, nội điện đủ chỗ để hàng trăm người có thể hành lễ một lúc. Gian giữa thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên tường có biểu tượng trống đồng. Bên trái (nhìn từ ngoài vào) là nơi thờ các danh nhân văn hóa Việt Nam như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn,...; bên phải thờ danh nhân đất Nam Bộ như Võ Trường Toản, Nguyễn Đình Chiểu, Trịnh Hoài Đức,... Hai bên tả hữu phía trước nội điện là quả chuông và chiếc trống đại dùng mỗi khi hành lễ. Nhiều người mang con đến đây chiêm bái đã cho con chạm tay vào các linh khí này với mong mỏi con của mình sẽ chăm ngoan, học giỏi, thành đạt trong tương lai. Trước sân có nhà tả vu, hữu vu và một số công trình phụ cận khác.
Cảnh sắc hữu tình cộng với ý nghĩa nhân văn tự thân nên Văn miếu Trấn Biên ngày càng được nhiều người biết đến. Du khách khi đến Đồng Nai thường mong muốn được một lần tới đây tham quan, chiêm bái. Nhiều cơ quan, đơn vị, trường học cũng đến địa chỉ linh thiêng này để tổ chức lễ báo công, tuyên dương tài năng trên các lĩnh vực…
Sự xuất hiện của Văn miếu Trấn Biên cách đây hơn 300 nơi vùng đất phương Nam xa xôi là một minh chứng sống động cho sự coi trọng văn hóa, giáo dục, bồi đắp nhân tài của các đấng tiền nhân trong tiến trình mở cõi- những nhân tố căn cơ, nền tảng cho sự ổn định và phát triển lâu bền của đất nước.