Đó là nhận định của nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa khi nói về khu phố cổ Gia Hội tại hội thảo khoa học “Giải pháp xây dựng không gian phố cổ Gia Hội thành tuyến phố thương mại đặc trưng của TP. Huế” do Viện Nghiên cứu phát triển tỉnh tổ chức sáng 7/12.
Trải qua thời gian, nhiều ngôi nhà cổ ở khu phố Gia Hội xuống cấp, hư hỏng nghiêm trọng. Ảnh: N.P
Biến dạng… nhưng chưa bị xoá sổ
Khu phố cổ Gia Hội - chợ Dinh nằm ở phía đông ngoài kinh thành, là khu vực sầm uất bậc nhất xứ kinh đô Huế đầu thế kỷ 19. Nơi đây tập trung nhiều phủ đệ, gắn với những ngôi chùa, đình, miếu của người Việt đã tạo thành một cấu trúc đặc thù. Bên cạnh các di sản kiến trúc truyền thống, còn có các di sản phi vật thể về các lễ hội truyền thống, các ngành nghề thủ công cổ truyền, các hoạt động trình diễn nghệ thuật cung đình Huế… tiêu biểu cho một phần sinh hoạt của khu đô thị cổ bên cạnh kinh thành.
Ông Hoa cho rằng, trước những thực trạng đã nêu trên, nhiều lần các nhà nghiên cứu và tổ chức văn hóa lên tiếng đề xuất các giải pháp khắc phục, nhưng do thiếu một chủ trương mang tính chiến lược từ các cấp chính quyền về bảo tồn và phát huy giá trị của khu đô thị cổ, nên mọi nỗ lực đều bất thành.
Đến thời điểm hiện tại, khu đô thị cổ này ngày càng biến dạng, nhưng cơ bản chưa bị xoá sổ. Vì thế theo ông Hoa, trong bối cảnh tỉnh đang tập trung thực hiện Nghị quyết 54 của Bộ Chính trị, vấn đề bảo vệ, tôn tạo và phát huy giá trị khu đô thị cổ Gia Hội - chợ Dinh càng đòi hỏi phải sớm bắt tay thực hiện, bằng một đề án cụ thể và với tinh thần trách nhiệm trước dân, trước lịch sử rõ ràng hơn.
Theo nhóm khảo sát Trần Văn Dũng, Đỗ Minh Điền và Lê Nguyên Phú, thời điểm này di sản phố cổ Gia Hội – chợ Dinh có 22 phủ đệ cùng với nhiều kiến trúc tín ngưỡng tôn giáo, kiến trúc cộng đồng, kiến trúc thuộc địa… Trong đó, có rất nhiều công trình đã xuống cấp, hư hỏng nghiêm trọng.
Trong số đó, có 3 công trình được xếp hạng Di tích Quốc gia là Đình miếu Thế Lại Thượng, nhà thờ Tổ nghề Kim Hoàn và Thanh Bình từ đường. Ngoài ra, chùa Diệu Đế, đền Chiêu Ứng, phủ Gia Hưng vương, phủ Thoại Thái vương, phủ Tuy An quận công, phủ Ngọc Sơn công chúa, đình làng An Quán, điện thờ Thánh Mẫu, hội quán Phúc Kiến, hội quán Triều Châu nằm trong danh mục kiểm kê 205 công trình, địa điểm lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh tiêu biểu theo quyết định của UBND tỉnh.
Cần có phương án để phát huy giá trị
Trước những lo ngại của sự xuống cấp rất nhiều công trình kiến trúc ở khu phố cổ này, nhóm khảo sát đề nghị cần sớm ban hành quy chuẩn các mẫu hình thức thiết kế xây dựng đối với các công trình sẽ và đang xây mới ở mặt phố cổ Gia Hội - chợ Dinh (dựa trên đặc điểm chung di tích nhà mặt phố còn lại của Gia Hội - chợ Dinh, nhưng nội thất đảm bảo với nhu cầu cuộc sống hiện đại), phải phù hợp với quy hoạch tổng thể chung và quần thể các di tích phố cổ còn lại.
Ngoài ra, cần cải thiện cơ sở hạ tầng trong khu phố cổ, chỉnh trang cảnh quan đôi bờ sông Hương, hộ Thành Hà. “Cũng cần tăng cường tuyên truyền, vận động sự ủng hộ của người dân tham gia vào công tác bảo tồn di sản. Bên cạnh đó, kết hợp bảo tồn di sản gắn liền với phát triển du lịch bền vững. Qua quá trình nghiên cứu, chúng tôi đề xuất một số tour du lịch để thúc đẩy hoạt động gắn kết di sản với du lịch - vốn là thế mạnh của Huế”, đại diện nhóm khảo sát, ông Lê Nguyên Phú nhấn mạnh.
Tại hội thảo, bên cạnh những ý kiến về chuyện bảo tồn cho khu phố cổ này trước sự xuống cấp, hư hỏng, các chuyên gia còn đưa ra phân tích đánh giá thực trạng kinh tế, xã hội.
Phường Gia Hội với hơn 5.500 hộ, gần 29.000 khẩu. Đa số người dân làm nghề lao động phổ thông, tiểu thủ công nghiệp, thợ mộc, thợ nề, cơ khí, chằm nón, may mặc... còn lại làm nghề buôn bán nhỏ, dịch vụ.
Thời điểm này, phố cổ Gia Hội không còn duy trì vị thế trung tâm giao thương của thành phố. Gần như việc tổ chức mua bán chỉ phục vụ nhu cầu cuộc sống người dân trong khu vực, vì thế chưa được đáp ứng được tiềm năng phát triển phố cổ Gia Hội.
Theo kiến trúc sư Võ Sỹ Châu (Khoa Kiến trúc – Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế), khu phố cổ Gia Hội là nơi lưu trữ đa dạng các loại hình kiến trúc nhà ở thương mại, minh chứng cho quá trình phát triển đô thị Việt Nam từ thời Nhà Nguyễn đến nay. Nếu biết khai thác các giá trị đặc trưng của các công trình sẽ tạo nên một sản phẩm du lịch đặc trưng thu hút du khách, đây là cách mà phố cổ Hội An đã làm được.
Tuy nhiên, kiến trúc sư Châu cho rằng, đến nay khu phố cổ lụi tàn nhanh chóng đến mức người dân Huế lẫn khách du lịch cũng phải giật mình, phố cổ cứ thế ngày càng xuống cấp và mất dần. “Do đó cần phải có nhiều phương án bảo tồn và phát huy giá trị khu vực này, đặc biệt là các công trình nhà ở thương mại có giá trị làm tiền đề để phát triển du lịch Huế trong tương lai”, ông Châu đề nghị.
Nhật Minh