Cách đây gần 30 năm, lũ sinh viên chúng tôi háo hức chờ đến giờ để tham dự buổi thuyết trình về đề tài trên của nhà giáo Trần Viết Điền (TVĐ). Buổi thuyết trình diễn ra ban đêm, đèn đóm tù mù, nhưng vẫn thu hút rất đông người dự khán. Nhà giáo TVĐ đưa ra nhiều luận giải để chứng minh quan điểm của mình rằng lăng Ba Vành (Thủy Bằng- Hương Thủy) là nơi an táng vua Quang Trung. Tuy nhiên, thầy giáo dạy Hán văn của Trường đại học Tổng hợp Huế Nguyễn Đình Thảng lại tỏ ra không đồng tình với luận điểm trên. Ông cho rằng, “chìa khóa” để tìm lăng mộ vua Quang Trung là từ bài thơ Khâm vãn Đan Dương lăng của Ngô Thì Nhậm đã được dịch chưa chuẩn xác. Buổi thuyết trình do vậy khiến những người dự thính như chúng tôi hơi hụt hẫng.
Ra trường rồi về báo công tác, mải chạy theo tin bài nêu câu chuyện Đan Dương lăng cũng nhạt dần trong tôi. Bỗng một hôm, Báo Thừa Thiên Huế (TTH) nhận được bức thư của một bạn đọc từ xa gửi về. Ông tự giới thiệu mình là một sĩ quan của chế độ cũ. Trước năm 1975, trong một cuộc hành quân, trực thăng của đơn vị ông đáp xuống những ngọn núi phía sau điện Hòn Chén. Ông vô tình phát hiện một ngôi lăng mộ rất lạ, và với sở học của mình, ông nghi đó có thể là lăng mộ hoàng đế Quang Trung. Ông gửi thông tin cho báo như bổn phận của người con hướng về quê hương. Chúng tôi đã lập tức làm công văn, đính kèm bức thư gửi đến Sở Văn hóa thông tin (cũ) để đơn vị này xử lý theo thẩm quyền. Tiếc là sau đó, báo không nhận được phản hồi, cũng không nghe một động thái nào từ phía Sở Văn hóa thông tin. Câu chuyện rồi cũng dần rơi vào quên lãng.
Mấy năm gần đây, lăng mộ vua Quang Trung lại chợt nhiên hâm nóng dư luận. Trong đó, nghiên cứu thuộc hàng “nặng ký” nhất là của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân (NNC NĐX). Theo NNC NĐX, khu vực chùa Thiền Lâm, chùa Vạn Phước chính là gò Dương Xuân, ở đó có cung điện Đan Dương, sau này trở thành sơn lăng của Quang Trung hoàng đế. Quan điểm này cũng bị không ít ý kiến bày tỏ hoài nghi, không đồng tình, thậm chí tranh luận gay gắt. Một cuộc thám sát khảo cổ học là điều cần làm và đơn giản nhất để xác tín quan điểm của giới nghiên cứu, chứ cứ mãi tranh luận thì chưa biết đến bao giờ mới có hồi kết. Những người quan tâm đến câu chuyện đều nghĩ và mong như vậy.
Cuối cùng thì điều mong mỏi ấy cũng đến, với sự cho phép của Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch, Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng Lịch sử tỉnh đã tiến hành khai quật, thăm dò dấu vết di tích tại 5 vị trí ở gò Dương Xuân. Công việc này kéo dài từ 7 đến 15/10/2016. Với động thái này, hy vọng vấn đề sẽ được giải mã và các cuộc tranh luận vốn đã kéo dài hàng thập kỷ qua sẽ đi đến hồi kết.
Kết quả cho dù có thế nào đi nữa thì cũng sẽ không có kẻ “thắng”, người “thua” ở đây. Dư luận sẽ ghi nhận tấm lòng của các NNC đối với tiền nhân, với lịch sử dân tộc. Còn nếu xác quyết được dấu tích của lăng mộ Quang Trung thì đó sẽ là một phát hiện có ý nghĩa văn hóa - lịch sử vô cùng to lớn. Lịch sử sẽ ghi công tác giả và Huế sẽ có thêm một di tích độc đáo, đầy hấp lực mời gọi du khách, bạn bè bốn phương tựu về tham quan, khám phá những bí ấn của miền Hương Ngự.
HUY KHÁNH